گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

آثار باقیمانده از ردیف موسیقی ایران (۲)

قسمت سوم، ردیفهای موسیقی ایرانی است که به خط بین المللی نت نوشته شده، اولین مرتبه ای که خط نت بین المللی به ایران آمد توسط «لومر» فرانسوی بود، نامبرده از فرانسه برای تدریس موزیک نظام استخدام شده بود و او اولین کسی است که خط نت را در ایران تدریس کرد، همچنین تعدادی از پیش درآمدهای موسیقی ایرانی را به خط نت نوشت و به چاپ رسانید ولی تا این زمان هنوز ردیف موسیقی ایرانی به خط نت نوشته و منتشر نشده بود.

اولین آثار مکتوب در ردیف موسیقی ایرانی که به خط نوت نوشته شد توسط آقای علینقی وزیری بود. وی قبل از مسافرت به اروپا با خط نت آشنا بود، مدتی هم نیز نزد آقا حسینقلی و میرزا عبدالله به فرا گرفتن ردیف آنها پرداخته بود، او بخشهایی از ردیف آنها حسینقلی و قسمت اعظم ردیف میرزا عبدالله را به نت نوشت، بعدها در سال ۱۳۰۰ شمسی، قسمتی از همان ردیفها را مانند قسمتی از ردیف ماهور و شور و چهارگاه در کتاب «دستور تار» در برلین به چاپ رسانید، این اولین آثاری است از ردیف موسیقی ایرانی که به نت درآمده و منتشر شده است. بعدها وزیری قسمتهای دیگری از ردیف اساتید سابق الذکر را در کتاب دستور تار و ویلن در سال ۱۳۱۶ منتشر کرد.

ردیف دیگری که بعد از کتابهای فوق به چاپ رسید و بسیار عمومیت پیدا کرد، ردیف ویلن مرحوم ابوالحسن صبا بود.

صبا منتخبی از ردیف اساتید گذشته را بنا به سلیقه خود تهیه کرد و به نام ردیف اول و دوم ویلن به چاپ رسانید، امروز نیز اکثر نوازندگان و خوانندگان بنیان اطلاعات ردیفی خود را مدیون همین دو کتاب هستند که مستقیم یا غیرمستقیم در آنها مؤثر بوده است، علت این امر هم شهرت زیاد ردیفهای صبا است که در اکثر کلاسهای موسیقی هنوز هم تدریس میشود. مرحوم صبا اشعاری نیز زینت بخش ردیفهای خود کرد که برای به خاطر سپردن قطعات و آوازها مفید است.

ولی تا این زمان کتاب جامعی که مشتمل بر کلیه ردیف بازمانده موسیقی ایرانی باشد، در دسترس نبود. ناگفته نماند که مرحوم موسی معروفی که خود سالها محضر اساتید گذشته را درک کرده بود و به خط نت هم آشنا بود، سالهای متمادی به تدوین ردیف موسیقی ایرانی همت گماشت، چند سال قبل ردیف گرد آورده نامبرده، توسط وزارت فرهنگ و هنر به چاپ رسید، کتاب مورد بحث شامل ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی است و بدون شک تاکنون از نظر کمیت کاملترین ردیفی است که منتشر شده است، ولی با وجود کوششهایی که شده است، انتقاداتی نیز بر آن وارد است که به طور اختصار ذیلاً بنظر خوانندگان محترم میرسانیم.

یک ردیف کامل موسیقی ایران میبایست مستند به روایت چند تن از اساتید باشد ولی در مقدمه کتاب فوق نوشته شده است که «مدت یکسال و نیم از اساتید مختلف مانند آقایان صبا، معروفی، شهنازی، برومند و مختاری دعوت کرد، ولی نامبردگان درباره آوازها و گوشه ها اتفاق نظر حاصل نکردند» این امر صحت دارد که اصولاً بیشتر امور بخصوص موسیقی ما، دستخوش تک روی است ولی چقدر خوب بود لااقل در بعضی نواهایی که اساتید سابق الذکر متفق القول بودند، این توافق ذکر میشد،، همچنین در کتاب مذکور از شرح حال راویان اصلی ردیف آقا حسینقلی و میرزا عبدالله هیچگونه ذکری به میان نرفته است و اگر هم نامی برده شده به اختصار و ناقص میباشد.

ساسان سپنتا

ساسان سپنتا

۱ نظر

  • برخلاف نظر ساسان سپنتا نغمه نگاری های علینقی وزیری که در ۱۳۰۰ شمسی منتشر شد اولین نمونه های چاپ شده از ردیف نیست بلکه جزوه ی «دستگاه ماهور» غلامرضا خان مین باشیان (سالار معزز) اولین نغمه نگاری منتشر شده ی ردیف است که به سال ۱۲۹۰ شمسی در برلین به چاپ رسیده است. سالار معزز این ردیف را از نواخته های حسین خان هنگ آفرین مشهور به «حسین خان رِ» با ویلن نغمه نگاری کرد. حسین خان همچنین در تار و سه تار از شاگردان میرزاعبدالله بود.

بیشتر بحث شده است