درجه و رنگ

حتما” تابحال از خود این سئوال را پرسیده اید که چگونه با وجود آنکه یک ترمپت تنها سه کلید دارد می تواند ملودی های بسیار زیبا با تعداد زیادی نت را اجرا کند؟

و یا بدون شک نزد خود بارها و بارها فکر کرده اید که چرا هنگامی که یک فلوت و ابوا یک نت را می زنند صدای آنها متفاوت است و هریک احساس خاصی را القا می کند و یا اینکه اصلا” چرا برخی از نت ها هنگامی که با هم نواخته می شوند خوش صدا تر از دیگر نت ها می باشد. البته قبلا” راجع به این موضوع صحبت کرده ایم اما اینبار می خواهیم از زاویه ای دیگر به مجموعه مطالبی بپردازیم که در نهایت باعث درک بهتر ما نسبت به این پدیده ها می شود.

درجه و رنگ
اگر موسیقی را علمی دنبال کرده باشید و یا از منابع انگلیسی زبان برای فراگیری آن استفاده کرده باشید بدون شک با اصطلاح “Pitch” (به معنی درجه) آشنایی دارید. “Pitch” یک نت موسیقی در واقع میزان بالا یا پایین بودن – زیری و بمی – یک نت می باشد. بر خلاف ظاهر “Pitch” فقط به فرکانس نت بستگی ندارد بلکه علاوه بر آن به شکل موجی که ساز برای هر نت ایجاد می کند نیز کاملا” وابسته می باشد.

بدیهی است برای یک ساز هرچه نت موسیقی روی خطوط حامل بالاتر رود فرکانس آن بالاتر می رود و متعاقبا “Pitch” آن هم بالا می رود اما هیچ دلیلی ندارد که دو ساز مختلف برای یک نت مشابه دارای “Pitch” یکسان باشند چرا که شکل موجی که مثلا” یک ویلن برای یک نت ایجاد می کند ممکن است “Pitch” بالاتری از یک ساز دیگر مانند زیلوفون (Xylophone) داشته باشد.

در واقع مسئله به این موضوع برمی گردد که شکل موجی که یک ساز برای یک نت تولید می کند حاوی فقط یک فرکانس نیست اگر اینگونه بود صدای سازها بسیار خشک و بی روح می بود.

چنانچه صدای اسیلاتور های ساده – تک فرکانسی – سینوسی یا مربعی را شنیده باشید تصدیق خواهید کرد که این صدا به هیچ وجه برای تولید موسیقی خوشایند نیستند. در این رابطه موسیقیدانان از اصطلاحی به نام رنگ (Color) استفاده می کنند و به عبارتی می گویند که «این صدا رنگ ندارد».

رنگ صدا در واقع مجموعه خواصی است که به فرکانس نت بستگی ندارد، به شدت صدا بستگی ندارد و نیز به طول زمان اجرای نت بستگی ندارد. در واقع برای نتی که از یک ساز بیرون می آید سه مورد بالا یعنی فرکانس، بلندی صدا و کشش آنرا کنار بگذارید مابقی رنگ آن نت ساز یا صدا می باشد. رنگ همان چیزی است که باعث می شود نت های مشابه در دو ساز فلوت و ابوا با یکدیگر تفاوت احساسی داشته باشند.

بنابراین می توان گفت عامل مهمی که رنگ و درجه (Pitch) صدای حاصل از نواختن یک نت توسط ساز را مشخص می کند مجموعه فرکانسهای و دامنه آنها است که در درون این صدا وجود دارد. بدیهی است این فرکانسها رابطه خاصی با یکدیگر دارند و به هیچ وجه اینگونه نیست که اگر یک ویلن نت دو را اجرا کند هر فرکانس بی ربطی در آن وجود داشته باشد. این خاصیت مخصوص اصوات موسیقی می باشد و همه صداها این خاصیت را ندارند ب‎ه عنوان یک مثال می توان به شکسته شدن یک لیوان شیشه ای یا صدای امواج دریا اشاره کرد. با وجود آنکه ممکن است برخی این صدا ها برای انسان جالب باشند اما آنها صوت موسیقی نیستند.