تأثیر موسیقی ایران در موسیقی عهد اسلامی (۴)

پیشرفت موسیقی در زمان خلفای اموی

خلفای اموی چون امپراطوری بزرگ اسلامی را شالوده گذاشتند، اسلام از سند تا اقیانوس اطلس و جبال پیرنه و ارس تا دریای پارس و عمان و مرکز افریقا کشیده شد. انتقال مقر خلافت از مدینه به دمشق سبب شد که از اندیشه و ذوق و استعداد حکما و هنرمندان ایرانی و روم بهره گرفته شود و اندوخته‌های علمی و هنری کشورهای تابعه اسلام، تقویت و گسترش پیدا کرده و در حقیقت پایه و اصول هنری و فرهنگی «رنسانس» عهد نوزایی در اروپا گردد.

در دوره خلافت این دودمان، عده‌ای از اسیران جنگی که صاحب ذوق و استعداد هنری و موسیقی بودند، در بین اعراب که از این لحاظ فقیر بودند، نفوذ کرده و اعراب از آنها استفاده کردند. منتها چون حکومت خلفای اموی، رنگ کامل عربی داشت، موسیقی دانهای ایرانی ناگزیر بودند کلمات و اشعار عربی را در آهنگهای ملی خود بخوانند.

با وجود آنکه موسیقی در اسلام منع شده بود، امویان برای مجالس خوشگذرانی و عیش و نوش خود، نوازندگان و خوانندگان متعددی داشتند که گاهی از زیباترین کنیزان و زنان خود بودند. نشیط فارسی، سائب خاثر، یونس کاتب از موسیقی‌دانهای معروف این عهد بودند که هم اشعار پارسی و هم عربی می‌خواندند و از خوانندگان معروف زن، جمیله را نوشته‌اند که بسیار خوش آواز و زیباچهره بوده است.

سائب خاثر (یسَار) از خوانندگان معروف ایرانی و پسر یکی از اسیران ایرانی بوده است. او نخستین کسی است که آواز خود را با عود که خود می‌نواخته، می‌خوانده و بیش از او عود به تنهایی نواخته می‌شده است. نام او «ابوجعفر سائب یسار» و در خاندان لیث در مدینه می‌زیسته و پس از آزاد شدن به شغل بازرگانی و ساعت بیکاری را در مجلس تغزیه‌داری زنان، به کار نوحه خوانی می‌پرداخته است. «ثقیل» یکی از وزنهای موسیقی عرب را بدو نسبت می‌دهند.

هنگامی که عبدالله ابن جعفر برای ملاقات معاویه به دمشق رفت، سائب نیز همراه او بود و چون از خواندن و نواختن موسیقی در این زمان به شدت جلوگیری می‌شد، عبدالله سائب را بنام شاعری معرفی می‌نماید که اشعار خود را به لحن خوش می‌خواند، شاد می‌شود و مورد محبتش قرار می‌دهد، ولی در زمان یزید که مردم مدینه شورش کردند سائب بین لشگریان مأمور خوابانیدن شورش مدینه شد و در این جنگ کشته گردید. (۶۱ه ق).

سائب شاگردان زیادی داشته که بین آنها چهار تن «عزً المیلاد، ابن سریج، جمیله، معبد» از همه معروفتر بوده‌اند.

در دوران خلافت یزید اول (۶۰ ه تا ۶۴ برابر ۶۷۹ تا ۶۸۳ میلادی) که استعمال شراب در دربار خلافت معمول گردید، آن خلیفه شراب زیاده از حد می‌خورد، مجالس خصوصی ترتیب می‌یافت و در آن مجالس بجای خواندن تاریخ و اشعار و داستانهای جنگی و وقایع که سرگرمی خلیفه اول این خاندان بود، ساز و آواز معمول شد و خوانندگان و نوازندگان از مدینه و مکه و سایر نواحی که در آن زمان مرکز فن موسیقی بود، به شام جلب شدند.