ارکسترهای جاویدان (۲)

مقدمه

از قدیم الایام طبقه خوانندگان (مغنیان) از منزلت والایی در دربار شاهان برخوردار بودند، هرچند بعد از حمله اعراب مسلمان و با نفوذ و گسترش اسلام در ایران موسیقی جایگاه گذشته

خود را از دست داد.

خوانندگان و نوازندگان با فراست موسیقی ایرانی را در قالب اشعار مذهبی خصوصا” تعزیه حفظ کردند که این باعث شد، تا همین اواخر اغلب خوانندگان به نام، تعزیه خوان و مداح بودند.

این روند تا اواخر دوره قاجاریه ادامه داشت، هرچند در کنار این افراد طبقه ای از موسیقیدانان حضور داشتند، که به مطربها موسوم بودند.

این دسته معمولا” در مراسم عیش و نوش شاهان و خوانین به اجرای برنامه می پرداختند. این دو گروه با تمام اختلافی که در نوع ارائه موسیقی داشتند، با این حال از یک منبع استفاده می

کردند. این جو در میان هنرمندان باعث شده بود تا اواخر دوره قاجار و حتی بعد از ورود ارکسترهای غربی به ایران خوانندگان از لحاظ اجتماعی در جایگاهی نباشند که در کنار یک

ارکستر هنرنمایی کنند.

همانطور که گفته شد؛ در زمانی که ارکسترهای کلاسیک تازه در ایران شروع به فعالیت کرده بودند، آواز در جایگاهی نبود که بتواند در کنار ارکستر خودنمایی کند، همچنین آواز آن

زمان تنها مبتنی بر تکخوانی و حداکثر همراهی با چند ساز بود و خوانندگان تجربه و دانش همکاری با ارکسترهای بزرگ را نداشتند و جو هنری آن روزگار هم با موسیقی ایرانی چندان

همراهی نداشت.

با گذشت زمان و افزایش توانایی تکنیکی و تجربه خوانندگان، قطعات ارکستری به همراه آواز اجرا شد و این روند با تاسیس ارکسترهای رادیو به اوج خود رسید و بسیاری از آثار ماندگار

موسیقی ما در این دوره ضبط و اجرا شد.

ضبط این آثار و امکان پخش مجدد آنها باعث شد، هم نوازندگان و هم خوانندگان بتوانند کارهای خود را به کرات بشنوند و ایرادات فنی و کیفی خود را برطرف کنند.

حاصل این جریان افزایش بی سابقه هنرمندان سطح بالایی بود که تعداد قابل توجهی از آنها را زنان تشکیل می دادند؛ و اکثریت آنها اصول اولیه آواز را (مانند تحریرهای صحیح، غلتها و

ویبره های اصولی و دقیق و حالتهای مختلف آوازی) را به خوبی رعایت می کردند.

خصوصیت ممتاز آواز ایرانی نسبت به سایر کشورها استفاده فراوان از تحریرهای متنوع است که برخی از کشورهای همسایه ایران نیز تحت تاثیر این خصوصیت منحصر به فرد قرار

گرفته اند. خوانندگان آن زمان رادیو با اینکه اولین تجربه های خود را در استفاده از این تکنیک در ارکستر عملی می کردند، توانستند به خوبی این طرح را اجرا کنند.

” سرگشته” ساخته همایون خرم با صدای حسین قوامی

در مجموع این شرایط و جریانها باعث شد، آواز ایرانی در ارکستر دارای معیار و استانداری مشخص گردد که این استاندارد را اغلب خوانندگان بصورت عرفی رعایت می کردند.

” اشک مهتاب ” ساخته حسن یوسف زمانی با صدای محمدرضا شجریان

بعد از انقلاب این جریان از نظر کیفی سطح خود را تقریبا” حفظ کرد ولی از لحاظ کمی تعداد خوانندگان به دلیل ممنوعیت آواز زنان بسیار محدود گردید و منحصر شد به چند خواننده

سرشناس مرد (البته بسیاری از خوانندگان مرد ارکسترهای رادیو، به دلیل کهولت سن فعالیت هنری خود را متوقف کردند.)

گاهی به اجرای حسام الدین سراج با ارکستر جاویدان


سید حسام الدین سراج از هنرمندانی است که بعد از انقلاب پا به عرصه موسیقی گذاشت و آثار متعددی را همراه با ارکسترهای ایرانی و غربی اجرا کرد. صدای ایشان در این آثار با اینکه

از وسعت صوتی بالایی برخوردار نیست، ولی به خوبی توانسته از پس اجراهای ارکستری برآید.

“ای عاشقان” ساخته علی رحیمیان (از آلبوم “نگاه آسمانی”)

تحریرهای او نه چندان عمیق ولی با ظرافت و دقیق است و نکته قابل توجه آواز ایشان، تسلط بسیار بر غلتهای متنوع و ویبراسیونهای صحیح است که این عوامل موجب شده بتوان از

ایشان به عنوان یک خواننده مقتدر در ارکستر نام برد؛ این سابقه ذهنی از آواز آقای سراج علاقمندان زیادی را به تماشای برنامه ایشان کشاند، ولی افسوس که نه از آن تحریرهای دقیق و

ظریف خبری بود، نه از تسلط ایشان به ارکستر!

شاید عده ای اجرای آقای سراج در کنسرت اخیر ایشان همراه با ارکستر جاویدان را نقطه افول یکی دیگر از ستاره های آواز ایران بدانند؛ ولی بنظر این جانب نمی توان اجرایی با این

کیفیت نسبتا” پائین را دلیل بر کاهش توانائی تکنیکی ایشان دانست. امید است در آینده آثاری از ایشان منتشر شود که شایسته نام و سابقه درخشان این هنرمند گرامی باشد.