به قطعه ای آزاد از لحاظ فرم در موسیقی گفته می شود که معمولا” برای به تصویر کشیدن توانایی های ساز یا نوازنده نوشته میشود؛ دراین نوع از قطعات موسیقی که بیشتر در دوران باروک مورد استفاده بوده است از حرکت های سریع ملودیک با پاساژهای پیچیده و طولانی استفاده می شود.

توکاتا معمولا” حالت هیجانی (rhapsodic) دارد و گونه های اولیه آن برای هر سازی نوشته می شد اما از آنجایی که بتدریج حالت اجرای سلو بخود گرفت خیلی زود مختص سازهای کلاویه ای شد. گوش کنید :

Bach, Toccata in D minor

از ویژگیهای بارز توکاتا آن است که با وجود آنکه فرم آن مربوط به دوران باروک می باشد – که کنترپوان در آن بیداد میکند – اما حالت پلی فونیک و تعدد ملودی همزمان آن به مراتب کمتر از سایر فرمهای باروک می باشد.

باخ یکی از بزرگترین نویسندگان توکاتا در دروان باروک می باشد، او علاوه بر آنکه از فرم توکاتا برای تهیه موسیقی ارگ استفاده کرد، توکاتاهای زیادی هم برای پیانو نوشت. قبل از باخ موسیقیدانانی چون گابریلی (Andrea Gabrieli) یا مرولو (Merulo) و بعد از باخ موسیقیدانانی چون شومان، دبوسی یا راویل (Reveal) از جمله آهنگسازانی بودند که از این فرم استفاده کردند.

توکاتا – و فوگ – باخ در ر مینور از آشناترین قطعات موسیقی برای بسیاری از مردم می باشد که به احتمال زیاد بین سالهای ۱۷۰۳ و ۱۷۰۷ در اصل برای ارگ نوشته شده است و تا به امروز برای سازهای مختلفی مانند، پیانو یا حتی ویلن نیز تنظیم شده است. معروف هست که فلیکس مندلسون در سال ۱۸۳۰ – که سالها از مرگ باخ گذشته بود و کسی هنوز توکاتا باخ را به درستی نمی شناخت – هنگامی که برای اولین بار این قطعه را اجرا کرد گفت : “این قطعه مرا – نسبت به ادامه موسیقی – سست کرد!”