گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

حضور بانوان در جامعه ی موسیقی ایران (۱)

بیش از صد سال است که جامعه شناسان، حضور بانوان در زمینه های مختلف اجتماعی را در جوامع، معیاری برای رشد اجتماعی آن جامعه می دانند و با داشتن آمارهای مختلف، حضور بانوان را در عرصه های مختلف اجتماعی تحلیل می کنند. متاسفانه در کشور ما این آمار و ارقام کمتر در دسترس محققان بوده است و گاهی اصلا آمار گیری خاصی در این زمینه انجام نشده است.

در این مطلب سعی داریم با آمار گیری بر مبنای اطلاعات ناچیز قابل دست رسی از لیست اعضای ارکسترهای بزرگ که در ایران از ابتدای سده ی حاضر فعالیت داشته اند، به آماری تقریبی از حضور بانوان در ارکسترهای مختلف برسیم.

پس از پرداختن به موضوع، لازم است به هشت نکته ی مهم توجه داشته باشیم:

۱- لیست نوازندگان ارکسترهای ایران کمتر منتشر می شده، چنانکه در دیگر کشورهای جهان نیز، بیشتر نام و اطلاعات مربوط به رهبر و ارکستر در اطلاعات درون بروشور ها وجود دارد و کمتر نام تمامی نوازندگان ارکستر را در بروشور می نویسند؛ پس ناچارایم به دوران هایی که تصویر یا نوشته ای از آنها موجود است، رجوع کنیم و تخمینی در مورد حضور بانوان بزنیم.

۲- بسیاری از نوازندگانی که در ارکسترهای بزرگ، پیش از انقلاب فعالیت داشته اند، اصولا ایرانی نبوده اند و مهاجرانی از ممالک دیگر محسوب می شدند که در ارکسترهای ایرانی استخدام شده بودند و اکثرا هم پس از انقلاب کشور را ترک کردند؛ با این وجود ما ناچاریم با ذکر این مورد، آمار آنها را هم در لیست بگنجانیم، چراکه بالاخره حضور آنها در آن مقطع، در جامعه ی زنان تاثیر گذار بوده است و نیز بسیاری از آنها در آن مقطع، شهروند ایران محسوب می شدند.

۳- در این آمار گیری، به سراغ نوازندگان ارکسترهای هنرستان نرفتیم، چراکه حضور بانوان در این ارکسترها، اجباری بوده است و فعالیت حرفه ای محسوب نمی شود.

۴- نکته ی چهارم اینکه متاسفانه اطلاعاتی مربوط به نام نوازندگان ارکسترهای پرتعداد رادیو را در دست نداشتم و احتمالا تنها از طریق دسترسی به اطلاعات سازمانی صدا و سیما بتوان به لیست دقیق نوازندگان این ارکسترها رسید.

۵- تنها حضور بانوان را در ارکسترها بررسی می کنیم، پس تکرار شدن نام یک نوازنده ی زن در ارکسترهای مختلف، تغییری در آمار ما به وجود نخواهد آورد.

۶- ارکسترهایی که تنها از بانوان تشکیل شده اند از لیست آمار حذف شدند، چراکه حضور بانوان در کنار آقایان مورد بحث این نوشتار است؛ همینطور گروه های کر به دلیل حضور اجباری خانم ها از لیست آمار خارج می شوند.

۷- در این نوشته ما به ارکسترهای حرفه ای و نامدار می پردازیم که به طور رسمی فعالیت داشته اند نه
هر ارکستر آماتوری در گوشه و کنار کشور؛ برای اینکه استانداردی را برای حذف بعضی ارکسترها تعیین کنیم، ارکسترهایی که بیش از ۵ سال فعالیت مداوم داشته اند و اعضای آنها بیشتر از ۲۰ نفر بوده است را در سرشماری برخواهیم گزید.

۸- طبیعتا به دلیل نبود لیست قابل استناد اعضا یا عکس کاملی از بعضی از ارکسترهای بزرگ مانند گلها و فارابی، نگارنده از دادن آماری درباره ی این ارکسترها، ناتوان است، هرچند تصاویری از ارکستر گلها با رهبری روح الله خالقی وجود دارد که ارکستری فاقد نوازنده ی زن را نشان می دهد ولی به خاطر نزدیکی تاریخ این تصاویر با هم و فعالیت مداوم ارکستر گلها در سالهای متمادی، نمی توان این تصاویر را در آمار گیری قابل توجه دانست.

۹- ارکسترهای ایرانی به دلایل مختلف، هر چند سال یا حتی چند ماه، نوازندگان خود را تا حدی تغییر می دهند، از این رو دادن آمار دقیق در مورد حضور نوازندگان زن یا مرد غیر ممکن می باشد. آماری که در این مطلب می بینید، میانگینی است از حضور بانوان در ارکسترها با تکیه بر اسناد کم تعداد موجود و این آمار، حدودی را به نظر خواننده می رساند که وی بتواند وضعیت کلی حضور بانوان در ارکسترهای ایران و مشارکت آنها را در زمینه ی اجرایی موسیقی تخمین بزند؛ به امید روزی که تمام اطلاعات مربوط به تاریخ موسیقی ایران در دسترس پژوهشگران قرار گیرد…



زنان موسیقی

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

۱ نظر

بیشتر بحث شده است