فرشاد خالصی
در صورتی که بتوان، صدای واقعی ایرج را با توجه به کیفیت پایینی که به نسل امروزی رسیده، بدست آورد و شنید، شاهد خواهیم بود که او دارای صدایی منحصر به فرد و یگانه در تاریخ موسیقی ایران می باشد، صدایی که منتها درجه هر یک از پارامترهای یک صدای خوب (سونوریته مناسب، حجم بالا، وسعت مطلوب، وضوح و شفافیت عالی و…) را داراست البته با توجه به کیفیت ضبط و انتقال آنها از ادوات ضبط و پخش موسیقی قدیم تا کنون (که اکثرا امروز به صورت داده های کامپیوتری است) کمتر کسی صدای واقعی او را شنیده است.طبیعتا هر چه صدا به صدای واقعی نزدیکتر باشد، به همان نسبت نیز قضاوت ما صحیح تر خواهد بود.
در این خصوص خاطره ای از خود ایرج نقل شده که بازگویی آن خالی از لطف نیست؛ روزی ماشین او در راه مسافرت دچار نقص فنی میشود و یکی از ساکنین آن منطقه، مشکل را بر طرف میکند و ایرج به عنوان تشکر آوازی برای او میخواند و پس از اتمام آواز از او میپرسد من بهتر میخوانم یا ایرج؟ روستایی که او را از چهره نمی شناسد میگوید: این طور که تو آواز خواندی ایرج کیست!
البته با توجه به این نکته که آخرین دوره های ضبط در رادیو در پیش از انقلاب، کیفیت ضبط پیشرفت زیادی داشت و آوازهای با کیفیتی از ایرج ضبط شد، این خواننده نسبت به هنرمندانی چون، قمر، ظلی و طاهرزاده شانس بیشتری برای ماندگاری توانایی هایش در تاریخ داشته است.
ایرج بالغ بر ۱۰۰۰ تصنیف و ۴۰۰ آواز خوانده که ۲۱۳ اثرآن در گلها که شامل گلهای تازه، برگ سبز ، یک شاخه گل،
گلهای رنگارنگ بوده و مابقی در برنامه هایی که در ذیل می آید اجرا شده اند:
برنامه های رادیو ارتش، ارکستر دانشجویان، ارکستر محمد بهارلو، ارکستر ابراهیم خان منصوری، ارکستر عبدالله جهان پناه، موسیقی ایرانی اولیه، موسیقی ایرانی FM، نوایی از موسیقی ملی، بزم شاعران ، اجراهای خصوصی، ارکستر رادیو، ارکستر زرین پنجه، برنامه هایی از پرویز یاحقی، شاعران قصه می گویند با همایون خرم، برنامه شما و رادیو و…
ایرج با نوازندگان بزرگی چون: جلیل شهناز، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، احمد عبادی ، امیرناصر افتتاح، حبیب‌الله بدیعی، اسدالله ملک، جهانگیر ملک، پرویز یاحقی، فرهنگ شریف، حسن ناهید، رضا ورزنده، امیر بیداریان، منصور نریمان، حسن کسایی، لطف الله مجد، محمد موسوی، ابراهیم سرخوش، انوشیروان روحانی، سیروس حدادی و… آثار بسیار زیبا و ماندگاری را به یادگار گذشته است که امروز متاسفانه معرفی نشده.
صدای ایرج در میانه و اوج، زیبا، مردانه، حجیم، قوی و با صلابت در عین حال در بخش بم بسیار لطیف است؛ تحریرهایش بسیار تمیز و سریع و در بسیاری از موارد اعجاب انگیز و باور نکردنی است. حجم صدای او زمان اجرای تحریر به گونه ای است که گویی صدای او توسط وسیله ای تقویت میشود!
معدود خواننده هایی بودند که صدایی پرحجم و قوی داشته اند ولی در اجرای تحریر، به ندرت کسی با توانایی او دیده شده است. تحریر های ایرج در سرعت بالا و در بخش اوج هم قابل شمارش و واضح اند.
به قسمتهای نمونه های صوتی زیر توجه کنید:
دستگاه ماهور، گوشه شکستهاز خصیصه های دیگر ایرج ادای صحیح شعر و فصاحت آواز است که از خصوصیات مکتب اصفهان است، به طوری که هیچ گاه شعر را قربانی آواز نکرده است حتی در جاهایی که دشواری اجرا باعث شود (مانند بیشتر خوانندگان)، از ادای کلمات صرف نظر کند.
نهایت تعصب است که می گویید صدای ایرج در بخش بم بسیار لطیف است. اگر لطیف است پس چرا معشوق را اینجوری صدا می زند. از لطافت صدایش کجا دیگه باید استفاده می کرد. دو شعر با من بگو تا کیستی و زبانم را نمی فهمی نگاهم را نمی بینی را گلپا و ایرج هر دو در برنامه بزم شاعران خوانده اند. خودتان مقایسه کنید. اگه صدای ایرج بسیار لطیفه پس صدای افقتخاری چیه؟ دیدی اخر دل ما را شکستی را افتخاری بازخوانی کرده مقایسه کنید. نه خیر صدای ایرج اصلا لطیف نیست ولی در اوج شفافیت خیره کننده ای میابد.