گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگاهی به آثار و توانایی های حسین خواجه امیری (۳)

یکی از خصیصه های مهم آواز ایرج، یکدست بودن صدای او در بخش بم، میانی و اوج است، به تعبیر دیگر چنین تصور میشود که صدای بم و زیر او متعلق به دو خواننده میباشد، چراکه کمتر خواننده ای کل وسعت صدایش اینقدر در مهار و کنترلش است.

به نمونهایی از این خصیصه گوش دهید:


audio fileبشنوید گوشه شهناز را با سه تار احمد عبادی و آواز ایرج


audio fileبشنوید آواز خسرو و شیرین را با سه تار احمد عبادی و آواز ایرج

از نکات جالب دیگر، بی تنش بودن چهره او هنگام اجرای آواز است، به صورتی که شما تغییری در چهره اش در اوج خوانی مشاهده نمی کنید، مانند برخی از خوانندگان صورتش هم سرخ نمیشود و نیز رگهای گردنش بیرون نمیزند و همینطور در اوج خوانی مثل بعضی از خوانندگان، او را در حال بلند شدن از روی صندلی (!) نخواهید دید.

Audio File
قسمتی از او خوانی ایرج را با همراهی تار جلیل شهناز ببینید

بدیهی است که تنها داشتن صدایی با مشخصات مذکور، خواننده ای جاودان بوجود نمی آورد. معدود خوانندگان صاحب صدایی همچون ایرج بوده اند ولی نتوانستند از صدایشان به مانند این خواننده استفاده کنند. او در زمان خود سبک جدیدی در ارائه آواز به وجود آورد که موجب احیای آواز شد.

. ایجاد سبک جدید، داشتن خلاقیت و اصطلاحا نمکهای خاص ایرج ر ا در اجرای آواز و تصنیف (به قول بهمن بوستان) عواملی است که تاریخی شدن نام ایرج را تضمین می کند.

به این دو نمونه از اجرای گوشه بیداد همایون با صدای ایرج توجه کنید:


audio fileبیداد شماره اول


audio fileبیداد شماره دوم

همانطور که گفته شد، او علاوه بر مهارت عجیبی که در اوج خوانی دارد بر خلاف عقیده عموم، بم خوان بسیار ماهری نیز هست که به طور نمونه میتوان به تصنیفی در چهارگاه اشاره کرد که می شنویم:


audio fileبشنوید تصنیف چهارگاه را از برنامه شاخ گل ۳۸۴ با صدای ایرج

یکی از ویژگی های آثار تصنیفی ایرج در تنوع است و این اتفاق مبین یک واقعیت است که بسیاری از آهنگسازان به نام، علاقه به صدای او داشته اند و جالب اینجاست که آثار بسیار خاص این آهنگسازان که اکثرا خوانندگان دیگر توانایی اجرای آنها را چه به لحاظ زیبایی و چه به لحاظ توانایی (که مورد دوم بیشتر صدق میکند) توسط ایرج اجرا میشده است.


audio fileبشنوید تصنیف چهارگاه را با صدای ایرج

به گفته سید علیرضا میر علینقی، دو گروه خواننده وجود دارند، گروه اول خواننده هایی هستند که آهنگها، آنها را به شهرت میرسانند و گروه دوم خوانندهایی هستند که آهنگها را به شهرت میرسانند و ایرج جزء گروه دوم است.

او در جوانی و میانسالی بسیار در اجرا فعال بوده و رکورد ۱۰ ساعت ضبط در روز را داشته است که کثرت کارهایش که گمان نمیکنم کسی تا به حال به این تعداد تصنیف خوانده باشد (چه در موسیقی کلاسیک ایرانی و چه در موسیقی مردمی!) گویای این مطلب است. البته در ابتدای مقاله اشاره شد که بخش بزرگی از این کارنامه شامل کارهای جدی می باشد.

جای شگفتی و بخصوص تاسف فراوان اینجاست که خواننده ای با این کثرت آثار جدی و با این قدرت اجرای منحصر به فرد و بی همتا ناشناخته مانده و آثارجدی او نایاب باشد و او را به واسطه مرحوم فردین بیاد آورند و نه آثار جدی که اجرا کرده است؛ در صورتی که هر شنونده حرفه ای و نیمه حرفه ای، «آثار جدی» اجرا شده توسط او را بشنود اقرار خواهد کرد، این تصانیف بسیار زیباتر از خیلی از تصانیفی است که سالهای متمادی است آنها را شنیده و از بر دارد و همچنین پی خواهیم برد که آهنگسازان بسیار قوی و زبده ای نیز بوده اند که متاسفانه گمنام مانده اند!

فرشاد خالصی

فرشاد خالصی

دیدگاه ها ۱۷

  • درود به شما
    تشکر از این زحمتی که کشیدید و بسیار هم خوب نوشتید
    کمی هم البته به دقت بیشتری نیاز داره و مثلا گوشه بیات کرد که نوشتید اشتباه هست.
    گوشه خسرو شیرین هست که اجرا شده و من همیشه در وبلاگ ایرج که در اونجا مطلب مینویسم بر این گوشه بسیار تاکید کردم و استاد ایرج باید گفت در چند آواز بداعت و سبک خودشون رو به ثبت رسوندند.
    یکی چهارگاه ایرج هست که از همه بارزتر و اصلا خصیصه اصلی ایرج و انحصار ایرج هست
    یکی اصفهان استاد ایرج هست که اغلب ایشون اصفهان رو در فضایی ما بین اصفهان و گام وصال و دشتی اجرا میکنند.
    یکی هم برخی گوشه ها یکی مثل همین خسرو و شیرین که سبک خاص خودشون هست و معروف هم هست!

  • باسلام
    این تعبد وطواف شما به دور شخصیت آقای امیری برای چیست نمیدانم.گاهی اورااستاد!مینامیدیا درجای دیگراورا صاحب آثار جدی میخوانید یاازهمه مضحک تر اوراخواننده صاحب سبک مینامید…..هنوزجای شکرآن باقیست که وی را خدا نمینامد.این همه نوحه سرایی غلط برای چیست؟حضرت جنابی که پاسخ آقای جواهری رااین گونه میدهید که مردم کشور مانسبت به سایررشته های فرهنگی و هنری باشعر و شعور و ادبیات بیشتر انس والفت دارند حال انتظار دارید همین مردم متوجه نباشند آن اشعار فوق سخیف که حضرات عالی به همراه خانواده های خود دور همدیگر جرأت وتحمل گوش دادن آنها را ندارید ازحنجره ی همین آقای به اصطلاح استاد صاحب سبک گلگون شده اند.
    یاهمین مردم وقتی گلهای تازه شماره ۵۵راگوش جان میکنند متوجه میشوند که این آقا اصلایا ابوعطارا متوجه نشده یا به کلی شعر جناب خواجه را درک نکرده است .مگر میشود خواننده ای به اصطلاح استاد باشد و این بیت حافظ را درابوعطای کمی حزین بخواند و برای ثانیه های طولانی وخسته کننده تحریرهای تعزیه ای بزند.
    حباب وار براندازم از نشاط کلاه
    ویااین بیت شاد و مهیج
    به ناامیدی ازاین درمرو چراباید در گوشه حجاز خوانده شود.شما هم میدانیدکه ملجأاین گونه اشعار در دستگاه شادتری مثلا ماهور میباشد.این چگونه استادیست که بین فرم و محتوی نمیتواند ارتباط معقول ایجاد کند؟من مستمع ایشان نیستم این یک اثر هم تصادفا به دستم رسید .به طور حتم در بقیه ی کارهای جدی!ایشان ازاین شاهکارها یافت میشود.
    حقیقتا بدون حب وبغض میپرسم خواندن این چنین اشعاری چه چیزعایدمامیکند؟چه خدمت ویاپیشرفتی به موسیقی کشورمان ارزانی میدارد؟من نام این گونه کارهای موسیقی راتفریحات وقت گیر میگذارم.بزرگان و صاحبان اندیشه بر این گمانند که عامل درجازدن ویا دوشادوش موسیقی دنیا نبودن موسیقی کشورمان سیاست های غلط و متحجرانه ی حکومت است.باشد قبول ولی به نظر شما کارهای بی ارزش بلکه ضدارزش این آقایان که شما برایشان قلم فرسوده میکنید اعتماد پدران و مادران مارا نسبت به جایگاه موسیقی خدشه دار نکرد؟آیاموجب وهن شخصیت موسیقی و موسیقیدان نشدند؟اولیای ما باخودمیگفتند اگر مااجازه دهیم که فرزندمان به کلاس های موسیقی بروند(تازه اگر به مانند استاد شما استعداد!توانایی و پشتکار و…داشته باشد)درانتها میشوند مثل این آقا(گرچه شمامیگویید این آقا نیست در جهان است ودیگرکسی مثل او یافت نمیشود.خوب آرزوی شاعر بزرگمان را برآورده کرده اید زیرا جناب مستطاب پاسخی است به”آنچه می یافت نشود آنم آرزوست”)که بیاید در استدیو وبا صدای رسا در محدوده ی تنور بلندبخواندکه:
    دوتاگرمک بود لرزون میون سینه ناب
    ویا
    عشقم کشیده …….
    وازاین قبیل در و گوهرهایی که ازحنجره ی مبارک تراوش میکرد. معهذا تصدیق میفرمایید که ایشان ازظهور چه استعدادهایی جلوگیری کرده اند.خدای نکرده از مسیر حق و انصاف منحرف نشوم ولی خیانت بزرگی که این گونه افراد به موسیقی میهن کردند چه کسی کرد؟همان اساتیدی که در مرحله ی اول نام بردید انصافا چه خدمات شایسته ای به موسیقی ما کردند.شخصی مانند استاد(گرچه این شاخص را بی مفهوم کرده اید )خالقی که چه زحماتی متحمل شده اند وامثال ذلک که هدف حقیر شناسایی و واکاوی آن خدمات نیست ولی آیا رفتار وآثار این قبیل خوانندگان درجهت خلاف مسیر آب شناکردن نبود؟همه زحمات این استادان را یک مرتبه بر بادادن نبود؟بله بود آقای ایرج و امثاله نه تنها یک موسیقیدان جریان ساز مترقی نبودند بلکه یک خواننده ی دست چندم بودنداما عوام پسند و عوام زده./famous/عوام در یک برهه ای اززان اوراعلاقه داشتندولی آیا زمان اوبه سرنرسیده است؟سرنوشت انسانهای آمی و عامی مختوم به مشابه همین است.
    درانتها به مدیر ومسئول این وبسایت برادرانه و خاضعانه پیشنهاد میکنمکه همه ی هم وغو وتوان وسواد خود را در حهت معرفی انسان های جریان ساز ومقتدم فضل صرف نمایید واین فرصت به دست آمده به سادگی از دست ندهید چرا که ما درمقابل تاریخ وآیندگان باید پاسخ گو باشیم و تحلیل صحیحی از وقایع داشته باشیم.سرانجام ازبن جان آرزوی سعادت و خوش بختی موسیقی و موسیقیدانان کشورم را دارم.

  • تمام مطالبی که این اقای فرامرز نوشتند با حب و بغض است.از قدیم گفتند چیزی که عیان است چه حاجت به بیان است.وقتی صدایی توی دل می نشیندحالا تا قیامت بگو چنین است و چنان است .فقط در یک مورد من با ایشون موافق هستم و اون هم خواندن بعضی از اوازهای ان چنانی. باید اشاره کرد هیچ ادمی نیست که اشتباه نکنه .به عنوان مثال اقای علی نصیریان یکی از هنرمندان مشهور ایران است. چند روز پیش یک فیلم قدیمی از ایشان و خانم پوری بنایی دیدم بنام (مهرگیاه).خوب از اقای نصیریان بر میاد در چنین فیلم بی سر و تهی بازی کنه!!اینها حاصل بی تجربهگی است .سامان

  • با درود
    با سپاس از زحمت جمع آوری و دقت جنابعالی. روی صحبتم پس از این با آقای فرامرزه. واقعا عجیبه هر کس خرف خودش رو میزنه آقا شما از استاد خوشت نمیاد بکو خوشم نمیاد چرا یه من گزافه اون هم با قوام ادبی تلاوت میفرمایید. اینجا از قدرت صدای استاد ایرج سخن رفته حالا عجب که شما از آوازهای ایشون فقط یکی اما تصنیف به قول خودتون آنچنانی ایشون رو از قلم نینداختید. بابا جان کمی انصاف کمی صداقت. صدای استاد ایرج دارای المانهای عالی هست نظیر حجم شفافیت جنس لطافت و غیره. من قبول دارم استاد به اندازه ی به فرض استاد بنان و شجریان در تلفیق شعر و موسیقی مهارت ندارن اما در آفرینش جملات جدید ، رعابت ریتم و تحریر های پر قدرت ایشون بهترین هستنو به هر حال سخن کوتاه خواهش میکنم با مهر از هنر صحبت منید.
    سپاس از نویسنده محترم سایت آقا خسته نباشی

  • باسلام آقای فرامرزعزیزبهتراست جنابعالی قبل ازاینکه راجع به هنرمندتوانائی چون استادایرج اظهارنظربفرمائیدخودتان رابارطبه تحصیلیتان معرفی فرمائیدتاخدای ناکردهمصداق شعرمعرف ایرج میرزادرپسخ به یاوه گوئی سفله
    روزخواننده مطلب نافتد جای تاسف است امروزه هربیسوادی میشوداستادفن موسیقی وهرگشادهدهانی میشودمفسر

  • یادش بخیرقدیمهاهروقت راجع به بزرگترهاهنرمندان وشعراوعلماودانشمندان ..کوچکترهامیخواستنداضهارنظریاصحبتی بکنندمگفتنداول برودهنت راآب بکش بعداظهارنظرکن که خدای ناکردهاضافه گوئی یاچرندیی یاتوهین متوجه این عزیزان نشودچقدرخوب بودآقافرامرزعزیزهم راجع به اظهارنظربسیاربی شرمانه انه اش نسبت به استادایرج دهانش راآب میکشد۰وبه مصداق شعرمعروف تامردسخن نگفته باشدعیب وهنرش نهفته باشد نزدیک نمیشد

  • دوستی میگفت میرزاتوراچه به این غلطهاکه باخواندن یاشنیدن مطلب توهین آمیزی بیک هنرمندازکوره درمی روی بااسنتنادومدارک باقی مانده ازجرایدزمان شاه وماقبل قاجارسعی براین داری تاخاطی رامتوجه اشتباعمدی یاسهوی اش کنی بگذارکسی که فرق خوب وبدراازهم تشخیص نمی دهددرجهل مرکب بماندوتاابداگربگی فلان هنرمندخوبه اومیگه بده واگربگی فلانی بده اومیگه خوبه اصلاازکجامعلوم توراست میگی گیرم صدسال به خونی وصدسال بنوازی کی قدرهنرمندرومیدونه حتی نانوای سرکوچه یک نان نسیه بهت نمیده برومیرزافکرنان کن خربزه آبه درهرصورت من فقط دریک کلام گفتم چشم هم استادشجریان خوبه هم ایرج وهم گلپا وهم به هرکی میگن هنرمند باتشکرازدوستاران هنر

  • باسلام مجددخاطره تجلیل ازاین هنرمنددرشهریورماه سال جاری وسخنان استادشجریان و دیگربزرگواران اهل فن موسیقی راجع به هنراستادایرج پرونده هرنابخردی راکه باحب وبغض وکینه نظردادمختومه شد ایرج نامی است که درتاریخ موسیقی ایران ماندگارشدوسبک این هنرمندفراموش نشدنی است عمرش درازونامشی گرامی وسایه اش برسرهنردوستان مستدام

  • بحثی درباره ایرج و گلپا انجام داده ام. اینجا بخشی ازون رو می گذارم به خصوص از استاد نادر که سالها از نوشته هایشان استفاده کردم در خواست اظهار نظر در باره نوشته حقیر را دارم. اولا باید دونست که این یکی ازین دو برترین آوازخوانه. صدای ایرج از نظر شدت صوت از گلپا برتره. گلپا توانایی تولید فرکانس های بالاتری رو داره به طوریکه گاهی که من می گذارم دوستانی که مذهبی هستند می روند بیرون! خود گلپا گفته تمرین می کرده. تون صدای گلپا از ایرج قشنگتره. گلپا در زمینه مرکب خوانی از همه بهتره. گلپا در اجرای گوشه های مختلف وردیف دانی از ایرج برتره که اینو از استادهاش به خصوص نورعلی خان برومند یاد گرفته. دینامیک صدای گلپا قویتر از ایرج هست. پرش صدای ایرج از گلپا بیشتره . افسوس که صدای ایرج لحن داره-لحن لاتی. نا هماهنگی شعر با اواز در ایرج گاهی بدجوری تو ذوق می زنه که اگر دوستان خواستند نمونه هایش را می نویسم. ایرج صداهای بیشتری از گلپا داره. صدای گلپا زنگ داره صدای ایرج نداره. تاثیر صدای گلپا بارها بیشتره جوری که میتونه چند روز بعد هم ادامه پیدا کنه بسیاری از اوازهای ایرج تاثیرشون همون لحظه شنیدن است. صدای ایرج شیرینی خاصی داره که صدای گلپا نداره. عظمت صدای ایرج بیشتره. صدای گلپا معصوم و بی گناهه صدای ایرج قلدره. ویبراسیون صدای گلپا خیلی قشنگه ایرج کمتر صداش رو ویبره می کنه. قدرت صدای هردو در اوج بسیار خوبه. گلپا نواوریهای بسیار بیشتری کرده البته ایرج هم الحان تازه بسیار جالبی در اصفهان داره. یک جور تمایل عمدی به اوج گرفتن در ایرج و تحریر طولانی در گلپا هست که هر دو آزار دهنده است. ایرج در تحریر چکشی و گلپا در تحریر بلبلی بهترین هستند. گلپا می خواد آوازش هر چه زیباتر باشه ایرج می خواد هر چه قدرتمندتر باشه. سرعت تحریر گلپا بیشتره نمونه اش شاخه گل ۱۰۵. یک حالت بی اختیاری و فوران در تحریر دادن گلپا در این شاخه گل هست که در هیچ خواننده ای ندیدم. روشنایی خاصی در تحریرهاش دیده میشه که مثل کریستاله و در ایرج من ندیدم. بحث صاحب سبک بودن هم هست ایرج در سبک تاج اصفهانی آواز می خونه و آواز بیات تهران رو هم دلکش در فیلمهایی که می خوند مشهور کرد ولی همه می دونند که گلپا صاحب سبک هست. تنوع آثار گلپا بیشتره. گلپا دریک حالت شیدایی آواز می خونه. در خواندن کلمات در شعر گلپا دقت می کنه مثلا کلمه عشق در بردره میخانه با زنجیر عشق یا کلمه ستم در ستم عشق تو هر چند کشیدیم به جان یا مست در اسرار خرابات به جز مست نداند…. یعنی خاص خوندن کلمات که البته هم استاندارد جهانی خوانندگی است هم کار بسیار دشواری است و ایرج معمولا چنین کاری نمی کنه. صدای ایرج کمی متمایل به قدیمه. خانمها از صدای ایرج تو اواز خوششون نمیاد یا دور و بر من اینجوریه. کلا کیفیت صدای گلپا برتره کمیت صدای ایرج. البته شاید برخی ازینها اشتباه باشند من که فعلا به این نتایج رسیدم و دوستان می تونند با دلیل راهنماییم کنند. ادعای به خصوصی ندارم. باز هم از استاد نادر استدعا می کنم اظهار نظر کنند چون ایشان در اینکار سرور ما هستند.

  • با سلام.صدای ایرج که متر معیاره ایرج صاحب سبک اطلاعات شما در موسیقی صفره به اضافه این که روش صدا سازی ایرج از لحاظ موسیقی دان های دنیا درست تره تحریر گلپا زمانش بیشتره اما فرمولش به شدت راحت تره تحریراش مسلسلیه اما ایرج از چند قسمت میزنه .لطفا مطالعه دقیق انجام بدید

  • سلام. در جواب اقای محمد اولا من اون نوشته رو موقعی نوشتم که در سایت بیست با عنوان نظر شجریان درباره گلپا چند تا طرفدار ایرج هر چی می خواستند به گلپا گفتند و حتی به پدر ایشون هم توهین کردند. شما هم از ایرج لذت ببر. گرچه من با نحوه صدا زدن معشوق توسط ایرج هرگز نتوانستم ارتباط برقرار کنم.

  • در ضمن ایرج هیچگاه باعث احیای اواز نشد. دروغ هم حدی داره! و با خواندن ترانه های فیلمی و البته چهچه های قدرتمندش مشهور شد و حداکثر لقبی هم که مردم بهش دادند ایرج غزل بود. گلپا باعث احیای اواز شد می دونید چرا؟ چون وقتی خوند خبرت خرابتر کرد جراحت جدایی جوری کلمه خبر رو خوند که همه اجدادم هم درآد نمی تونم اونجوری بخونم. وقتی شعر در بیت اول اوج احساس شاعر رو بیان می کنه خواننده نباید با دل ایدل و امان امان و پیش درامد و درامد وقت شنونده رو تلف کنه. شجریان در کاست در خیال همین شعر رو خونده انگار نه انگار اتفاقی افتاده! در پاسخ اقای فرامرز هم باید بگم من هر وقت بخوام از کسی ایراد اخلاقی بگیرم به عیبهای خودم نگاه می کنم دیگه صدام درنمیاد. از پدرم پرسیدم گفت اینها الان جا نماز اب می کشند و گرنه معلوم نیست اون موقع خودشون چکار می کردند

  • لظفا فرمول به شدت راحت تحریر گلپا را بنویسید.
    علی جهاندار هم شد موسیقیدانهای دنیا! روش صدادهی دیگه چیه؟ خوانندگان از تکنیکهای مختلفی برای خوندن استفاده می کنند که نسبت به هم برتری نداره. مهم اینه که اونچه می خونند زیبا باشه که این هم باز تا اندازه ای نسبی هست. در ضمن صدای معیار نداریم. ازین تعارفها بیایید بیرون و علمی صحبت کنید. طرفدارهای شجریان گلپا ایرج افتخاری صدای خواننده محبوبشون رو بهترین اعلام می کنند.. مگه در تمام زمانها و کشورها زندگی کرده اید و صدای همه رو شنیده اید؟ فاکتورهای صدا ۲ دسته کمی وکیفیه. فاکتورهای کیفی اصلا قابل مقایسه نیست. و البته در هر چیزی کیفیت مهمتره. فاکتورهای کمی رو هم باید فیزیکدان صوت تحقیق کنه. اونوقت نتایج تحقیقش رو باید مستند اعلام کنه بقیه بررسی می کنند. آخه علم در پستوی خونه کسی نیست! تحقیق تجربی باید قابل تکرار و بررسی باشه. پس کسی ناراحت نمیشه و نظر شخصی اعمال نمیشه و پس از بررسی یکبار برای همیشه مساله روشن میشه. علم بی رحم و دقیقه. نشنیده ام فیزیکدانی در باره صدای ایرج تحقیق کرده باشه. در ضمن در موسیقی زیبایی مطرحه نه فرمول پیچیده.

  • همه فرمایشات دوستان صحیح فقط یه مورد کوچیکی خواستم یاداور بشم علایق شنوده هارو هم درنظر بگیرین و لذتی که از شنیدن ان حاصل میشود ندرتا کسانی هستند که در مقام سبک سنگین کردن و انتقاد وارد میشوند بیشتر جنبه مفرح شدن روح است
    با تشکر

بیشتر بحث شده است