گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگاهی به «شوشتری برای ویولون و ارکستر» (۶)

نحوه آنالیز موسیقی در آثار آهنگسازان ایرانی

در آنالیز موسیقی به شکل شناخته شده غربی در مبحث فرم شناسی، روش هایی برای آنالیز خط ملودی و صداهای همراهی کننده آن در نظر گرفته شده که بیشتر در آنالیز موسیقی های دوره باروک تا اواخر دوره کلاسیک اروپا کاربرد دارد. در این روش ما با الگوهایی برخورد می کنیم که در ۸۰% قطعات تصنیف شده در این دوره رعایت شده اند و می توانیم با یافتن این تکنیکها در قطعه، به آنالیز اثر بپردازیم.

اکثر آثار تصنیف شده در موسیقی ایرانی (چه با ترکیب سازهای ایرانی و چه با سازهای غربی) شباهتها و تفاوتهایی با آثار شناخته شده موسیقی کلاسیک غربی دارند.

همینطور نزدیکی بعضی از مایه های موسیقی ایرانی با فواصل گامهای غربی، گاهی این نزدیکی را تا مرز یکسانی هارمونی و خط ملودی هم رسانده است.

بعضی از آهنگسازان ایرانی، موسیقی ایرانی را به خاطر فواصل و گردش ملودی خاص اش، کاملا متمایز از موسیقی غرب شمرده اند و بنابر این نظر، سعی می کنند از گردش ملودی تا هارمونی و کنترپوان آثار خود را با روشی کاملا متفاوت از موسیقی غربی تنظیم کنند.

در این میان افرادی هستند که حتی به فکر سیستمی خاص برای هارمونیزه کردن موسیقی ایرانی هم افتاده اند و پیشنهادهایشان را در قطعاتی که برای ارکستر تصنیف کرده اند، نشان داده اند؛ از این دست آهنگسازان می توان به مرتضی حنانه از نسل قدیم و پیمان سلطانی و علی قمصری از نسل جدید اشاره کرد.

غیر از گرایشی که به آن اشاره شد، آهنگسازان بسیاری از سرزمین ایران، روشی بینابین را انتخاب کرده اند که آن هارمونیزه کردن موسیقی ایرانی با استفاده از ترکیب دو روش هارمونی ایرانی (که هنوز به قوانینش به صورت عمومی ترویج نیافته) و روش هارمونیزاسیون شناخته شده غربی است. شاید آهنگسازان شناخته شده ای که به این روش عمل نمی کنند، به سختی تعدادشان به انگشتان یک دست برسد.

حسین دهلوی نیز مانند بسیاری از آهنگسازان سمفونیک ایران در دسته دوم قرار می گیرد و شیوه بهره گیری او از تکنیکهای آهنگسازی و چند صدایی، ترکیبی است. با این توصیف نمی توان نعل به نعل با روش آنالیز غربی پیش رفت، هرچند ممکن است به تعداد زیادی تشابهات، برخورد کنیم.

در این نوشته، ما از علائم مربوط به آکوردهای معمول موسیقی کلاسیک در شیوه هارمونیزاسیون تیرس، بهره می بریم ولی این عمل بدین معنی نیست که دقیقا این آکوردها، همان خاصیتی را دارند که در گامهای ماژور و مینور موسیقی کلاسیک و نیز در بعضی موارد، آکوردها تیرس نوشته نشده اند و اساس آنها بر مبنای فواصل زوج است.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

دیدگاه ها ۲

  • با سلام و درود به شما
    خواستم نکته ای را جع به نحوه ارائه مطالب سایت “گفتگوی هارمونیک” بگم. البته چندین بار پیش از این هم میخواستم به اطلاعتون برسونم اما با خودم می گفتم: تو که نوشش نیی نیشش چرایی؟!! اما چون دیدم به تکرار این ایراد افتادین ، فکر کردم شاید گفتنش بد نباشه. اما اصل موضوع:

    در مطالبی که چند قسمتی اند (که اکثر مطالبتون را در بر میگیره) گاها برای تقسیم بندی مطلب، جاهای بسیار بدی رو انتخاب می کنید. برای مثال همین گفتگو با آقای علیشاپور در هر دو قسمت اول و دوم مطلب در وسط صحبت های آقای علیشاپور مطلب قطع میشه. مخصوصا قسمت اول خیلی تو ذوق می زد.
    هم چنین بعضی اوقات بین نشر قسمت های مختلف یک مطلب وقفه بسیار طولانی می افته که باعث میشه مطلب از یاد خواننده بره. مثل همین مطلب نگاهی به شوشتری و ارکستر. من از این مطلب خیلی خوشم اومده بود و مشتاق بودم که مطالعه اش کنم. اما انقدر بین قسمت پنجم و ششمش فاصله افتاد که اصلا یادم رفت شما چنین مطلبی داشتید.
    البته باید عرض کنم که شاید این صحبت من مته به خشخاش باشه، اما به هر روی برای این مطالب حیفه یه همچین ایراداتی که به راحتی میتونه اتفاق نیافته، پیش بیاد./

  • دوست عزیز فرمایش شما کاملا متین و صحیح است. متاسفانه گاهی مشکلات مختلف مانند اصلاح یک نوشته یا نبود یک فایل مشخص که لازم است در مطلب باشد ولی تهیه آن مشکل است باعث می شود یک مطلب چندین ماه شماره جدیدی نداشته باشد.
    سعی ما این است که همیشه مطالب را به صورت کامل داشته باشیم، سپس به انتشار آنها بپردازیم که در بعضی مواقع موفق نمی شویم.

بیشتر بحث شده است