ساسان سپنتا
مطلبی که می خوانید، تحقیقی است از داوود اصفهانیان و ساسان سپنتا که در بهار و تابستان سال ۱۳۷۰ در مجله “دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز” به انتشار رسیده است.
قرن هفتم هجری (سیزدهم میلادی) را میتوان یکی از بحرانیترین ادوار تاریخی ایران محسوب داشت.
در این سده ایران زمین، تحت سلطه ویرانگران تاتار در آمد و تمدن و فرهنگ و موجودیت کهنسال این سرزمین لگدکوب سم ستوران قوم چادرنشین و کوچنده گردید و مشعل فروزان علم و دانش و ادب در این جایگاه تفکر و اندیشه یک چندی در پس پردهای از گرد و غبار ناشی از تاخت و تازها و ایلغارها از فروغ و پرتوافشانی افتاد، ولیکن بعد از فرو نشستن طوفان و تخفیف بحران، بار دیگر به همت مردانی اندیشمند و دانشمند نظیر جلال الدین مولوی، شیخ مصلح الدین سعدی، خواجه حافظ شیرازی، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، عطا ملک جوینی، حمدالله مستوفی و دهها تن دیگر از نوابغ و بزرگان علم و ادب مسیر گذشته را بازیافت و به هستی خود ادامه داد. (۱)
در بین این نوابغ و بزرگان بدون تردید مقام والای استاد بشر ابو جعفر محمد بن محمد بن حسن ملقب به خواجه نصیر الدین طوسی حائز اهمیت شایانی است زیرا این عالم و متفکر نامی اولین جایگاه معظم و پایگاه استوار آموزش علم و حکمت را بعد از ایلغار مغول در شهر مراغه بنیاد نهاد و به جرأت میتوان گفت اولین کسی است که در سده هفتم در این سرزمین دانشگاه تاسیس کرد. (۲)
این مرکز علمی که در شهر مراغه تاسیس گردید و شهرت زیادی یافت، بعد از دانشگاه معروف “جندی شاپور” بزرگترین مرکز علمی ایران بشمار میرفت که اساتید معروف عصر در آن به تدریس اشتغال داشتند و کتابخانه عظیمی که خواجه در آنجا فراهم آورد متجاوز از چهار صد هزار جلد کتاب داشت. (۳)
این خدمت بزرگ به تمدن و فرهنگ ایران مسلما وی را در ردیف نامدارانی امثال فارابی، ابوریحان بیرونی و ابوعلی سینا قرار میدهد.
نگاهی کوتاه به شرح حال وی
خواجه نصیرالدین در سال ۵۹۷ هجری (۱۲۰۱ میلادی) در شهر طوس خراسان متولد شد. در ایام طفولیت قرآن، صرف و نحو و حدیث را از پدرش محمد بن حسن از فقها و محدثان بنام طوس فرا گرفت و سپس در نزد دایی خود منطق و حکمت آموخت و پس از آشنائی با علوم ریاضی و موسیقی از طوس به نیشابور رفت. (۴)
در نیشابور محضر اساتید بنامی از جمله فرید الدین داماد نیشابوری را درک کرد و مقام علمی وی تکامل یافت. (۵) زمانیکه خراسان در معرض تهاجم مغول قرار گرفت، خواجه بهر تقدیر به خدمت ناصر الدین عبدالرحیم بن ابی منصور محتشم اسماعیلیان قهستان در آمد، سپس در نزد علاء الدین خداوند الموت بسر میبرد و بالاخره در حضور رکن الدین خورشاه آخرین خداوند اسماعیلی در قلعه میمون دژ، اقامت داشت تا اینکه قلاع اسماعیلیه به تصرف مغولان در آمد و خواجه نیز سرانجام در نزد هلاکوخان تقرب یافت. (۶)
پی نوشت
۱- از انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۵۱، امپراتوری صحرانوردان. تالیف رنه گروسه. ترجمه عبدالحسین میکده از انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۵۳.
۲- برای اطلاع بیشتر از حوادث تاریخی این عصر رجوع شود به: تاریخ مغول تالیف استاد عباس اقبال انتشارات امیر کبیر ۱۳۴۱. تاریخ مغول در ایران تالیف برتولد اشپولر، ترجمه دکتر میرآفتاب از انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۵۱، امپراتوری صحرانوردان. تالیف رنهگروسه. ترجمه عبدالحسین میکده از انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۵۳.
۳- قاموس الاعلم (ترکی) شمس الدین سامی. چاپ استانبول (۱۳۰۶ ه ۱۸۸۹ م) جلد ششم ص ۴۵۸۲.
۴- برای اطلاع بیشتر رجوع شود به:یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی. مجلد اول. از انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۳۶. خطابه دکتر آیدین صاییلی.
۵- احوال و آثار ابو جعفر محمد بن الحسن طوسی (ملقب به نصیر الدین) تالیف محمدتقی مدرس رضوی انتشارات بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۵۴ ص ۵.
۶- برای اطلاع از فهرست استادان و نیز دانش آموخته‌گان خواجه طوسی رجوع شود به: سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیر الدین طوسی. نگارش محمد مدرسی. از انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۳۵ صفحات ۶ تا ۲۷.
۷- رجوع شود به: تاریخ فلاسفه ایرانی از آغاز اسلام تا امروز تالیف علی اصغر حلبی. از انتشارات کتابفروشی زوار. تهران ۱۳۵۱ ص ۵۶۵.
۱ نظر