جنبش اتنوموزیکولوژی

اولین اسناد نوشته شده در زمینه پژوهش بر اساس موسیقی شناسی قومی، نوشته های ژان ژاک روسو، نویسنده و اندیشمند سوئیسی است. در اواخر قرن نوزدهم، همزمان با فعالیت های روز افزون جنبش های ملی گرایانه دراروپا، توجه به موسیقی های قدیمی و محلی اروپایی و در ادامه آن توجه به فرهنگ و موسیقی دیگر ممالک، رشد چشمگیری پیدا کرد.

با اینکه «روسو» نویسنده اولین مطالبی است که به خوبی می توان آنها را مطالعات اتنوموزیکولوژیک دانست ولی باز این امکان را به ما نمی دهد که او را بنیانگذار این نوع پژوهش موسیقایی بدانیم.

اصولاً یافتن یک بنیانگذار، برای اتنوموزیکولوژی تلاشی بیهوده است، چراکه همزمان چندین موسیقیدان و حتی مردم شناس، با اهداف گوناگون در ثبت و ضبط و پژوهش بر روی موسیقی اقوام پرداختند ولی فعلا اولین سند موجود مربوط به روسو است.

از اوایل قرن بیستم تا پیش از جنگ جهانی دوم، موسیقیدانانی که خارج از مبحث انسان شناسی و با اهدافی همچون بررسی انواع موسیقی ممالک مختلف و همچنین موسیقی های بدوی اروپایی، مشغول تحقیقات میدانی درباره انواع موسیقی ها بودند، تلاش می کردند با ابزارهای آنالیز موجود به مقایسه انواع موسیقی ها بپردازند که موسیقی شناسی تطبیقی (Comparative musicology) نامیده می شد (۱) تا اینکه در سال ۱۹۵۵ یاپ کونست (Jaap Kunst)، با پیشنهاد تغییر این عنوان به اتنوموزیکولوژی (Ethnomusicology)، جنبه های مردم‌شناسی (Ethnologie) این رشته را روشن تر کرد و سرفصلهایی را برای این فعالیت های پژوهشی بوجود آورد.

گرایشات غالب در زمینه اتنوموزیکولوژی در دوره های مختلف، تغییرات گوناگونی داشته است و اظهار نظر در مورد هر دوره، منوط به شناخت گفتمان (Discourse) آن دوره و حتی آن منطقه جغرافیایی است؛ چنانکه در هر دوره، تحقیقات اتنوموزیکولوژی، تحت تاثیر گفتمان دوره خود بوده است.

اتنوموزیکولوژی در دوره ای تحت تاثیر نظریات و نگاه روسو به فرهنگ نوع بشر، در دوره ای تحت تاثیر نظریه تکامل داورین، در زمان جنگ جهانی اول و دوم تحت تاثیر نظریات اصالت گرایانه و احیاگری ریشه های اساطیری نیچه و پس از جنگ جهانی (و شکست ایده کمالگرایی نازیستی) به صورت تلفیقی از دستاوردهای گذشته با شکلی جدید از اندیشه های روسو با تاثیر پذیری از بودیسم و اندیشه های نظریه پردازان پسااستعماری (Postcolonialism) بود.

با نگاهی دقیق تر به تاریخ اتنوموزیکولوژی می توان یک دسته بندی کلی تاریخی برای این رشته در نظر گرفت (۲): دوره اول: فولکلوریست ها، دوره دوم: موسیقی شناسان تطبیقی، دوره سوم: اتنو-موزیکولوژی، دوره چهارم: اتنوموزیکولوژی. (۳)

برای آشنایی بیشتر با مباحث اتنوموزیکولوژی می توانید به مقالات مرتبط این نوشته مراجعه نمایید.

پی نوشت

۱- این عنوان را اولین بار گیدو آدلر (Guido Adler) در سال ۱۸۸۵ پیشنهاد و تشریح کرد.

۲- نباید از نظر دو داشت که حتی در هر دوره نیز در رشته اتنوموزیکولوژی به انواع مختلفی از دیدگاه ها برخورد می کنیم که نه تنها در یک راستا نیست، بلکه در مقابل یکدیگر هستند.

۳- امروزه بعضی از اتنوموزیکولوگ ها هم نظر با سیگر (Charles Seeger) اعتقاد دارند، اصولا جدا کردن اتنوموزیکولوژی از موزیکولوژی، خود نوعی از «اندیشه استعماری» را درون خود دارد و لازم است، موزیکولوژی و اتنوموزیکولوژی به صورت دو رشته مجزا دیده نشوند.