اگر از سالنامهء معروف پاریس، که در سال ۱۳۰۵ ش به همت و مدیریت محمد علی امیر جاهد۱، تصنیفسرا و آهنگساز، بنیاد گرفت و در آن مسائل مربوط به موسیقی ایران و نیز تصنیفهای ساختهء خود او انتشار مییافت، درگذریم مجلهء موسیقی را باید قدیمیترین نشریهء فارسی در قلمرو موسیقی به شمار آورد. این مجله از سال ۱۳۱۷ تا ۱۳۵۷، سه دورهء متفاوت و جدا از هم را بسر آورده است. در دورهء نخست، ۱۲ شماره و دورهء دوم ۸ شماره انتشار یافته و در دورهء سوم تعداد شمارههای آن از ۱۵۰ نیز درگذشته است.
بنیانگذار مجله موسیقی غلامحسین مین باشیان بود، پسر مین باشیان اوّل معروف به سالار معزّز و برجستهترین شاگرد آلفرد ژان بابتیست لومر (A.J.B.Lemaire) که در دورهء ناصری، برای تدریس موسیقی نظام در دار الفنون، به ایران آمده بود. مین باشیان پسر، که تحصیلات خود را در سنپترزبورگ روسیه به پایان برده بود، پس از بازگشت به ایران، به سرپرستی مدرسهء موسیقی دولتی، برگزیده شد و
تکیه بر جای کلنل علینقی وزیری زد که براثر سرکشی در برابر یکی از”فرمانهای مبارک” برکنار شده بود.
مین باشیان، در سالهای بعد، پیاپی منصبهای دیگری نیز به دست آورد: رهبری ارکستر سنفونیک مدرسه، سرپرستی کمیسیون موسیقی در “سازمان پرورش افکار” – که یک سازمان تفتیشی و امنیتی بود – و مدیریت “ادارهء موسیقی کشور” که در سال ۱۳۱۶ بنیان گذاشته شد. او که نظرات تازه و غربگرایانهای دربارهء موسیقی ایران داشت وسیلهای میجست تا آنها را انتشار دهد. اندیشهء انتشار مجله موسیقی، از این نیاز و جستجو بیرون آمد.
بخت، سخت یار مین باشیان بود که تنی چند از نخبگان روشنفکر زمان، در انجام این کار نه چندان آسان، به او پیوستند: صادق هدایت، محمد ضیاء هشترودی، عبد الحسین نوشین، مجتبی مینوی، مسعود فرزاد و نیما یوشیج. جمع اینان البته گروه کارآمدی را میساخت، ولی گونهگونی دانش و بینش آنان، مجلهء موسیقی را نشریهای از کار درمیآورد فرهنگی که بخش کوچکی از آن نیز به موسیقی می رسید. ولی همه تقریبا همدل و همرای بودند که باید سنّتهای دستوپاگیر را از میانه برداشت و دگرگونیهای زمانهپسندی، به شیوهای که در مغرب زمین رخ نموده بود، در هنرهای ملی و از جمله موسیقی ایران به وجود آورد.
هدایت به شیوههاای نوین در ادبیات فارسی میپرداخت و نیز به ترانهها و متلهای عامیانه. جالب است که او “هنرهای بومی” ایران را ارزنده به شمار می آورد و “هنرهای سنتی شهری” را بیارزش و واپسگرا. نیما یوشیج، که چون هدایت تازه کارمند اداره موسیقی کشور شده بود، نخستین شعرهایش را به مجلهء موسیقی میسپرد. و بالاخره مین باشیان، نقطهنظرهای انقلابی و زیر و زبرساز خود را در آن علنی میساخت.
برخلاف علینقی وزیری، که در اندیشهء “اصلاح” موسیقی ملی و جهانی ساختن ارزشهای آن با به کار بردن شگردهای فنّی غربی بود، مین باشیان، این موسیقی را مبتذل و بیارزش میدانست و یکسره رفتن به سوی موسیقی غربی را تبلیغ میکرد.
آنچه روشن مینماید این است که مجله موسیقی دورهء اوّل، بیش از آنکه در جامعهء موسیقی ایران تأثیری برجای بگذارد و با اهل موسیقی رابطه برقرار کند، بیشتر در میان ادیبان پیشرو هواخواهانی یافته بود و جایگاهی شده بود برای عرضهء تجربههای تازهء ادبی.
۱ نظر