گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

موسیقی تجربی؛ آن گیاه ناشناخته (۳)

ادامه‌ی گسترش این دیدگاه باعث شد که تمایزی میان موسیقی آوانگارد غیر تجربی که به هر حال بر سنت‌هایی (حتا سنت‌هایی نوگرایانه) تکیه داشت و موسیقی تجربی مورد نظر جان کیج پیش‌ بیاید، به این معنی که دومی کاملا خارج از هر سنت شناخته شده قرار می‌گرفت.

خود این جریان هم نمی‌توانست به سنت تبدیل شود. در این دیدگاه هر چیزی یک بار بیشتر امکان رخ‌دادن ندارد. وقتی بتهوون سمفونی می‌ساخت و در فرم آن تغییراتی می‌داد؛ می‌شد سبکش را تقلید کرد.

نتیجه هر چه که بود جزئی از موسیقی کلاسیک به حساب می‌آمد. اما در موسیقی تجربی نمی‌شد و نمی‌شود قطعه‌ی دو دقیقه و ۲۰ ثانیه سکوت به تقلید از کیج ساخت.

بازتاب عملی که بر اساس چنین دیدگاهی انجام می‌گیرد ممکن است قدری عجیب و غریب به نظر برسد چرا که اگر حقیقتا با این تعریف موسیقی تجربی منطبق باشد باید با تجربه‌های پیشتر انجام شده فرق کند.

به همین دلیل است که گاه مردم آثار موسیقی تجربی را کارهای (یا حتا ادا و اطوار) تعجب‌آور عده‌ای که می‌خواهند به هر طریقی توجه جلب کنند، می‌شمارند.

با پیش بردن این تفکر و گسترش دادن آن کیج با این موضوع مواجه شد که؛ چگونه کاری کند که حتا موسیقی به چشم خودش هم تجربی بیاید؟ چطور قطعه‌ای بسازد که حتا خود آهنگساز هم ناگهان خود را با گیاهی که تاکنون نمی‌شناخته است مواجه ببیند. راه‌هایی که از پیش آزموده بود و راه‌هایی که در سال‌های بعد آزمود همه دست‌کم تا اندازه‌ای در خدمت حل این مساله بودند.

آهنگسازی به روش موسیقی تصادفی (Chance Music)، عدم قطعیت (Indeterminacy)، بهره‌گیری از موسیقی الکترونیک و استفاده‌ی غیر معمول از سازهای معمول (مانند پیانوی دستکاری شده) و … همه وهمه باعث می‌شدند که گیاهی که سر راه سبز می‌شد ناشناخته و ناشناخته‌تر شود، چنان که گویی جان کیج با این اعمال به دایره‌ی یک کنش متافیزیکی قدم گذاشته است.

امروز پس از گذشت بیش از نیم قرن از هیاهوی موسیقی تجربی، میراث برجای مانده از آن برای ما چه مفهومی دارد؟ آیا اجرای دوباره، یا دوباره شنیدن آن آثار، هنوز تجربی به مفهومی که کیج می‌گفت، هست؟ آیا آثار این نوع موسیقی برای نوازندگان یا مجریان هم همین مفهوم را در بر داشتند (دارند)؟ آیا می‌شود گیاهی ناشناخته را پس از یک بار دیدن یا به خانه بردن و در گلدان شیشه‌ای نگه داشتن، همچنان ناشناخته به حساب آورد؟ آیا هنوز امکان یافتن گیاهی که پیش از این ندیده‌ایم در جنگلی پر از درختان گوناگون وجود دارد؟

ماهنامه شبکه آفتاب شماره ۳

آروین صداقت کیش

آروین صداقت کیش

متولد ۱۳۵۳ تهران
منتقد و محقق موسیقی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است