موزیکولوژی یا موسیقی‌شناسی

موزیکولوژی (Musicology) شاخه ای از هنر موسیقی – یا شاید بهتر آن باشد که بگوییم شاخه ای از علم – است که در آن به بررسی منطقی و استدلالی مباحث موسیقی پرداخته می شود.

در مباحث موزیکولوژی کلیه تحقیقات و بررسی ها از طریق روشهای سیستماتیک بصورت تجربه ها، مشاهدات علمی و آزمایشگاهی و … صورت می گیرد و از نتایج آنها واقعیت ها استخراج می شود.

بر اساس این تعریف ملاحظه می کنید که دامنه موضوعاتی که این شاخته علمی – هنری می تواند تحت پوشش خود قرار دهد تا چه حد می تواند وسیع باشد؛ از بررسی موسیقی ملل گرفته تا تئوری های پیچیده موسیقی و مسائل تخصصی مربوط به سازها و…

اولین بحثی که عمومآ در موزیکولوژی مطرح می شود یافتن پاسخی برای این سئوال است که: «موسیقی چیست؟»

تقسیم بندی های معمول انجام شده نشان می دهد در سه زمینه به این سئوال پاسخ می دهد:

اول زمینه تاریخی
•  کدام ساختار از ترکیب صداها در طول تاریخ موسیقی نامیده شده اند؟
•  چگونه ایده های موسیقی، نحوه تولید و نوازندگی موسیقی در فرهنگ های مختلف متفاوت شده است؟
•  چه فرمهایی از موسیقی بعنوان ریشه های اصلی شناخته شده اند و چرا؟
•  علت اینکه برخی قطعات موسیقی اینگونه جاودانه مانده اند چیست؟
•  و…

دوم زمینه تئوری
•  عوامل درگیر در تولید موسیقی کدامها هستند؟
•  ارتباط میان عوامل تولید کننده موسیقی چیست که به آن چنین کیفیتی می دهد؟
•  چگونه می توان موسیقی را تحلیل منطقی کرد؟
•  مدل‌ها و سیستم‌هایی که باعث می شوند دوره های مختلف در تاریخ موسیقی یا فرهنگهای مختلف شکل بگیرد کدام است؟
•  و…

سوم زمینه فرهنگی و تربیتی
•  موسیقی چه ارتباط با دنیای انسانی دارد و چگونه آنرا تحت تاثیر قرار می دهد؟
•  چرا انسان باید از موسیقی در زندگی خود استفاده کند؟
•  چرا انسان به فراگیری موسیقی علاقه نشان می دهد؟
•  و… که به این بخش از تحقیقات موزیکولوژی، آنتروپولوژی (anthropology) موسیقی و یا انسان شناسی موسیقی نیز گفته می شود.

اگر به سئوالات نمونه ای که در بالا مطرح شد دقت کنید مشاهده خواهید کرد که با وجود سادگی ارائه پاسخ منطقی و استدلالی به آنها کاری بسیار دشوار است بگونه ای که عمومآ یک موزیکولوژیست معتبر از لحاظ تحصیلات علمی باید حداقل دارای مدرک دکترا باشد و سالها تجربه مطالعه و تحقیق در این زمینه ها را داشته باشد.

کار اصلی یک موزیکولوژیست چیست؟
فعالیت یک موزیکولوژیست بیشتر در دانشگاه ها و مدارس موسیقی به‌عنوان استاد در آموزش و تحقیق در زمینه های مختلف مانند تدریس تاریخ موسیقی، استاد راهنما برای تحقیقات موسیقی، تهیه و چاپ مقاله های علمی موسیقی و… صورت می پذیرد.

برخی از موزیکولوژیست ها متخصص در خواندن، ترجمه و حتی اجرای نوشته های بسیار قدیمی موسیقی هستند، برخی در زمینه موسیقی شرق به درجه تخصص می رسند، برخی در زمینه های فلسفی موسیقی به درجه های بالای تخصص می رسند و… خلاصه هریک از آنها ممکن است در یکی از بی نهایت زمینه موجود تحقیقی در موسیقی کسب تخصص نمایند.

البته نباید فراموش کرد که همه موزیکولوژیست ها در دانشگاه ها کار نمی کنند، بسیاری از حرفه ای ترین آنها بعنوان نویسنده با معتبرترین مجله های موسیقی همکاری کرده به انتشار مقالات و نقدهای علمی در آنها می پردازند.

همکاری با موزه های تاریخی، فعالیت های باستان شناسی و… از دیگر کارهایی است که یک موزیکولوژیست می تواند درگیر آن باشد.

چه نیازی به این شاخه علمی است؟
برای بسیاری از علاقمندان به موسیقی عمومآ این سئوال مطرح می شود که با وجود این همه مشکلات و نیازهای علمی در جهان، چه نیازی به این است که یک نفر وقت خود را صرف تحصیل در این رشته نماید؟

پاسخ بسیار ساده است، همانقدر که نیاز به تحقیقات بسیار تخصصی در زمینه علوم پزشکی وجود دارد در زمینه موسیقی نیز به چنین تحقیقات تخصصی و علمی نیاز است. چرا که در طول دوران زندگی بشر بر روی کره زمین از زمان انسانهای اولیه تا به امروز، همواره موسیقی به عنوان ابزاری برای رسیدن به آرامش، شادی و سلامت روحی انسان کاربرد داشته و همانقدر که سلامت جسمی انسان اهمیت دارد سلامت روحی نیز حائز اهمیت است و موزیکولوژی می تواند کمک های بسیاری در این زمینه انجام دهد.

هرگز فراموش نکنیم که
موسیقی تنها یک پدیده زیبا برای گوش دادن نیست، موسیقی طی قرن ها همواره به عنوان یک پدیده در کنار بشر زندگی کرده و با او به تکامل رسیده است. در واقع نباید به موسیقی بعنوان یک پدیده جدا نگریست بلکه باید به عنوان پدیده ای نگاه کرد که در کنار انسان معنی می گیرد و بنابراین باید آنرا بهتر و دقیقتر شناخت. آیا غیر از این است که:

«موسیقی پدیده ای است که ما آنرا می سازیم و ما از آن ساخته شدیم، چرا که ما آنرا می سازیم.»