گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

سازهای بادی ایران و قابلیت های آنها (۷)

نی به عنوان کهن ترین ساز موسیقی ساخت دست بشر شناخته شده است. نتیجه کاوشهای به عمل آمده در این زمینه، تاریخ استفاده از گیاه نی را برای ساختن سازهای بادی در ارتفاعات امریکای جنوبی (در کشور پرو) به ده هزار سال قبل باز می گرداند. نقاشان ایرانی در مینیاتورهای خود از هزار سال قبل تصویر “نایی” را در جلسات سماع همراه با دف به تصویر کشیده اند.

نی در موسیقی دراویش ترکیه در استامبول و قونیه دارای اهمیت ویژه ای است و صدای نی همواره در مراسم ذکر در تکیه ها به گوش می رسد.

نزدیکی تاثیر صدای نی به صدای انسان و کیفیات صوتی این ساز، آنرا به صورت نمادی از روح بشر معرفی کرده است. چنانچه در پنج هزار سال قبل در مصر، نی را به همراه جسد نوازنده آن به خاک می سپردند! با این باور که روح نوازنده در ساز او باقی می ماند.


audio file
بشنوید اجرایی را از نی نوازی استاد نایب اسدالله اصفهانی

در ادبیات فارسی نیز نوازنده نی و نای و نایی (نی نواز) مورد توجه اکثر شعرای کلاسیک ایران بوده و در اشعار آنها داری مقام و منزلت خاصی می باشد.

تصویری از دارویش ترک در قونیه

گیاه نی نسبت به شرایط اقلیمی و خاک نقاط مختلف کره زمین دارای تنوع بسیاری است و به صور مختلف برای ساختن سازهای بادی مورد استفاده بشر قرار گرفته است. اما بطور کلی هر ساز بادی از دو قسمت اصلی تشکیل شده، یکی مولد صدا و دیگری لوله تشدید یا رزنانس.


audio file
بشنوید اجرایی را از نی نوازی استاد حسن ناهید

در سازهای بادی صدا یا در اثر برخورد ستونی از هوا به لبه تیز تیغه ای تولید می شود، مانند تولید صدا در نی لبک و انواع نی ها یا صدا در اثر لرزش زبانه ای از جنس پوسته بیرونی نی تولید میشود، مانند مولد صدا در سرنا و قره نی و یا در اثر لرزش لبهای نوازنده در ترومپت، سپس نسبت به طول های مختلف لوله تشدید، فرکانس ها و نت های مختلفی را میتوان تولید کرد.


audio file
بشنوید اجرایی را از دهل و سرنای سیستانی

در نی ایرانی سر تیز لبه نی، بین دندانهای فوقانی نوازنده قرار میگیرد و هوا از بین زبان سقف دهان گذشته و بوسیله زبان به سر تیز لبه نی هدایت میشود و صدا تولید میگردد.

نی نواز ترکمن

در موسیقی محلی ترکمنستان نیز، نی را بر روی دندانها قرار می دهند و سرفلزی ساز با دندان نوازنده در تماس است، این تنها موردی می باشد که به تکنیک مورد استفاده در مکتب ایران و یا مکتب اصفهان تشابه دارد.


audio file
بشنوید اجرایی را از نی نوازی استاد حسن کسایی

در نقاشیهای موجود در یکی از موزه های اروپا اثر میرزا علی، نقاش اوایل دوره صفویه یعنی اوایل قرن نهم هجری طرز قرار گرفتن نی در دست نی نواز را کاملا” متشابه با تکنیک امروز نشان می دهد.


audio file
بشنوید اجرایی را از کلارینت نوازی استاد سعید اتوت

تفاوت در شکل لوله تشدید انواع نی ها خیلی کم می باشد، در صورتی که مولد و نحوه تولید صدا در فرهنگهای مختلف دارای انواع گوناگونی است.


audio file
بشنوید اجرایی را از ترمپت نوازی استاد منوچهر بیگلری پور

مینیاتور زن نی نواز در چهل ستون اصفهان

توجه به این مینیاتور قدمت استفاده از دندان در نوازندگی نی و تولید صدا توسط زبان در ایران را احتمالا” از دوره قاجاریه و نایب اسدالله اصفهانی به دوره قبل از قاجار بر می گرداند یا شاید در دوره های قبلی این تکنیک متداول بوده ولی قبل از «نایب» فراموش شده و او مجددا” آن را احیا کرده است.

Audio File
تفاوت اندازه های نی را ببینید.

چندین نسل نوازندگان نی ایران از شهر اصفهان برخاستند از جمله سلیمان، آقاباشی، نایب اسدالله اصفهانی، مهدی نوایی، حسین یاوری و استاد حسن کسائی.

Audio File

بخشی از تکنوازی استاد حسن کسایی را ببینید.

حسن کسایی

امروز نیز آثار علاقه به این ساز و سنت نی نوازی در بین مردم اصفهان مشهود است. کم و بیش همه از چگونگی این تکنیک مطلعیم.

نایب اسدالله اصفهانی

تنها می توان اضافه کرد که استفاده از زبان، حجم داخل دهان و دندان و لب های نوازنده همگی رنگ و کیفیتی خاص به صدای نی ایرانی بخشیده که آن را از همه سازهای هم خانواده خود متمایز ساخته است.

علیرضا جواهری

علیرضا جواهری

۱ نظر

بیشتر بحث شده است