گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

ماهور ملک (قسمت اول)

جهانگیر ملک (۱۳۱۱ – ۱۳۸۱)


جهانگیر ملک در نوازندگی استودیو تبحر و قابلیت های خاصی داشت؛ به تائید اساتید موسیقی جهانگیر ملک، از جمله نوازندگانی بود که قابلیت اجراء و ضبط برنامه در استودیو را حتی با یکبار شنیدن قطعه، دارا بود. او از لحاظ ساعات اجرا و ضبط برنامه در استودیو، (همانطور که پیشتر گفته شد) بیشترین آثار را به یادگار گذاشته و این اتفاق در تاریخ موسیقی ایران بی نظیر بوده است.

در این زمینه ایشان در مصاحبه ای با ماهنامه هنر موسیقی شماره ۴۱ که متاسفانه بعد از فوت ایشان منتشر شده است، چنین میگوید: “از صبح که به رادیو میرفتم تا شب ساعت یازده، دوازده و حتی تا پاسی از نیمه شب به ضبط و اجرای برنامه میپرداختم”

البته باید گفت هرچند که برنامه های متعدد ضبط شده استاد ملک در رادیو را میتوان به عنوان قوت هنری ایشان دانست، ولی همه ما میدانیم که اجراهای بسیار زیاد از دقت، وسواس و کیفیت کار میکاهد و با گذر زمان و بررسی کارشناسانه تر بر آثار ضبط شده استاد و دیگر همکاران او که بعضا” این آثار در اختیار علاقمندان شان نیز قرار دارد و امروزه به کرات از رادیو پخش میگردد.

به جز آثار ارکستری ماندگار استادانی چون: علی تجویدی، جواد معروفی، همایون خرم، حبیب الله بدیعی و … این برنامه های به مرور دارای ملودی های مشابه و یکنواخت با ریتمهای ساده و تکراری و اجراهای فی البداهه که به نظر میرسد بیشتر برای پرکردن زمان برنامه های بوده، مورد استفاده قرار گرفته است و این اتفاق تاثیر بدی مخصوصا روی قشر جوان و نوجوان دارد و دور از ذهن نیست که دهان به اعتراض گشوده و بگویند ” موسیقی ما، تکراری و کسل کننده است” البته نباید به جهانگیر ملک خرده گرفت.شاید شما هم مانند نگارنده این سطور، با خود فکر کرده باشید که اگر ملک هم نوازی با هنرمندان یاد شده را به عهده نمیگرفت، حتما” نوازندگان دیگری منتظر و مترصد این همکاری بودند و متاسفانه نبود تفکر و برنامه اصولی همچنان به عنوان یکی از نقاط ضعف موسیقی این کشور نمود دارد.

بسیار نادر است که هنرمندی در زمینه موسیقی علاوه بر دارا بودن فاکتورهای لازم برای نوازندگی در ارکستر و همچنین استودیو، بتواند معلم و راه گشای خوبی برای علاقمندان و دوستداران هنر باشد. جهانگیر ملک از جمله اساتیدی بود که توما” این خصوصیات بزرگ و کم نظیر را در خود داشت.

audio file
همنوازی پرویز یاحقی، احمد عبادی و جهانگیر ملک در دستگاه سه گاه

امروزه آموزش موسیقی ایرانی با تلفیق دو روش سینه به سینه (یا گوشی) و نوتاسیون، تدریس میشود (که به واقع هم لازم و ملزم یکدیگرند) ملک اگرچه در سیستم جدید آموزش توانا نبود ولی به شیوه آموزش سینه به سینه توانایی های زیادی داشت که تاثیرات زیادی روی درک شاگردان موسیقی ایرانی داشت. فراگیری به این روش هم امروزه از طرف استادان موسیقی ایرانی بسیار توصیه میشود.

از آنجایی که جهانگیر خان ملک آشنایی کافی با قواعد بین المللی موسیقی نداشت، از اینرو اقدام موثری برای ثبت کردن تکنیکهای ابداعی خود صورت نداد؛ البته تعدادی از شاگردان ایشان دست به تالیف آثار او نمودند، ولی با کمی دقت و توجه به دست نوشته استاد در صفحه اول کتاب های آنان متوجه میشویم که ایشان تائید کافی بر این کتابهای آموزشی نداشته اند.

جهانگیر ملک معتقد بود، که تکنیک های “گرفته”، “ریز اشاره” و جملات ابداعی خودشان را نمی توان به خط نت در آورد و بر این باور بود که هنرجو باید از حس موسیقایی خود استفاده نماید و پس از فراگیری تکنیک ها و ریتم ها آنها را بسط و گسترش دهد تا خود نیز بتواند در آینده خالق آثاری نو و بدیع شود. (این دید به عقیده نگارنده کاملا اشتباه است، زیرا امروزه پیچیده ترین تکنیکها را روی هر ساز به خط نت مینویسند)

البته باز جای بسی خوشحالی است که در یکسال آخر زندگی استاد، با نظارت ایشان و همت و پیگیری یکی از شاگردانش، اقدام به تهیه مجموعه ای از قطعات و تکنیکهای بخصوص استاد به عمل آمد، اما متاسفانه “عجل” یاری ننمود تا این اثر تکمیل شود و امیدواریم در آینده ای نزدیک این مجموعه به علاقمندان وی تقدیم شود.

مجید حسینی پناه

مجید حسینی پناه

دیدگاه ها ۴

بیشتر بحث شده است