گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

به مناسبت ۷ مهر تولد حسین دهلوی (۴)

پیوند شعر و موسیقی آوازی از جمله سلسله مقالاتی بود که در همین مجله به چاپ می رسید که بعدها با جرح و تعدیلهای فراوان و با مشاوره بسیاری از اساتید زبان شناسی و ادبیات (چون دکتر باطنی، حق شناس و مهدخت معین) برای نخستین بار در سال ۱۳۷۹ توسط نشر ماهور چاپ شد. اما از جمله مقالات مهم دیگر او می توان به مقالات: چند صدایی در موسیقی ایران (موزیک ایران، تیر ۱۳۴۰)، کنتر پوان و مقایسه آن با هارمونی (مهر ۱۳۳۳ موزیک ایران)، در پاسخ به مقاله سعدی حسنی در باره اختلاف ربع پرده (موزیک شهریور ۱۳۳۳)، موسیقی و اجتماع (خرداد ۱۳۳۶ همان)، پدال در موسیقی ایران (خرداد ۱۳۳۴ همان) و حتی مقالات دوران پس از انقلاب مثل نت نگاری در موسیقی ایران (مندرج در ادبستان ش. ۷)، ویژگی های سنتور (در کتاب ماهور شماره ۲ و ۳) و… اشاره کرد.

نظارت و تدوین کتبی چون متد آموزش تنبک و قانون (به ترتیب با همکاری حسین تهرانی و ملیحه سعیدی) را هم باید در راستای فعالیت های مهم او در این زمینه قلمداد کرد.

۵) اما در حیطه آهنگسازی آثار متعدد و متنوع دهلوی را می توان به ۴ دسته تقسیم بندی کرد. دسته اول قطعاتی بی کلام از اوست که بر پایه دستگاههای ایرانی نوشته شده است و می توان گفت که بیشترین آثار او را تشکیل می دهند مانند: سبکبال در شور، شور آفرین در آواز ابوعطا و نغمه ترک در آواز بیات ترک. این آثار که برای ارکستری شامل ساز های زهی، بادی چوبی و سازهای ایرانی مانند تار و سنتور ساخته شده اند، تماما از تحریرها، فواصل خاص موسیقی ایرانی و هارمونی مناسب هریک از دستگاهها و آوازها بهره گرفته اند و اصولا بیشتر برای شنوندگان موسیقی ایرانی نوشته شده اند. فراموش نباید کرد که دهلوی در زمره آهنگسازانی است که مانند بیشتر آهنگسازان دیگر ایران چون پژمان، مسعودیه، پرویز محمود، باغچه بان و… دغدغه استفاده از نغمات محلی برای امر آهنگسازی ندارد و بیشتر از ماتریال موسیقی دستگاهی در کار هایش بهره جسته است؛ دسته دوم آثاری از اوست که بر مبنای دیالوگ یک ساز با ارکستر تصنیف شده اند و در زمره نخستین آثار موسیقیدانان ایرانی در این زمینه هستند.

مانند کنسرتینو برای سنتور و ارکستر (در چهار قسمت اصفهان، همایون، چهار گاه و ماهور) که نخستین کنسرتینو در تاریخ موسیقی ایرانی است که سنتور را (با نوازندگی قدرتمند فرامرز پایور) در مقابل ارکستر قرار داده است، آنهم با وجود محدودیت های ساز سنتور در مدولاسیون هایی که این قطعه برایش تعیین کرده است. بخش دیگری از کارهای دهلوی در این زمینه، آثاری از اوست که بر پایه ملودی های ساخته شده توسط آهنگسازان دیگر به وجود آمده است مانند فانتزی برای تار و ارکستر بر اساس «بندباز» ساخته کلنل علینقی وزیری، شوشتری برای ویولون و ارکستر بر اساس «به زندان» ساخته ابوالحسن صبا، فانتزی برای گروه تمبک و ارکستر بر اساس ریتم های حسین تهرانی هم در زمره کارهای متفاوت در این زمینه است.

دسته سوم کارهای او آثاری از اوست که برای آواز و ارکستر نوشته شده اند مانند: « فروغ عشق» (که با صدای حسین سرشار ضبط شده است)، “سرباز” برای آواز جمعی و ارکستر و در مرحله بعدی تصنیف های ساده تر او که اکثرا در دوران گذشته توسط خاطره پروانه و معدودی توسط احمد ابراهیمی و دیگران خوانده شده است (مثل مقدم نو، سرود گل، سرود کوهسار و گفت وگوی دل) و البته باید به اپرای درخشان «خسر و شیرین» با متنی از حسین دانشور (که با کارگردانی عنایت رضایی و رهبری حشمت سنجری و خوانندگی حسین سرشار و سودابه صفاییه و…) اشاره کرد که در سال ۱۳۴۸ روی صحنه رفت.

لازم به یادآوری است که بخش هایی از موسیقی متن سریال سربداران آقای فخرالدینی شباهت زیادی به بخشی از قسمت سازی اپرای خسرو شیرین دارد.

علی عظیمی نژادان

علی عظیمی نژادان

۱ نظر

  • لطفا در صورتی که مقالات مورد اشاره رو دارید مثل مقالات استاد دهلوی در مجله موزیک در این سایت بگزارین

بیشتر بحث شده است