گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

منبری: پایور بود که کار متفاوتی ارائه کرد

در واقع منظورتان این است که در موسیقی غرب با توجه به وحدتی که بوجود آمده در قالب گام های ماژور و مینور، امکان استفاده از شگردهایی مثل گام های همسایه و غیره فراهم و به طریق اولی امکان وجود قاعده ای کلی هم میسر شده اما با توجه به تفاوتهای ساختاری کاملاً متمایز هر دستگاه در موسیقی ما، امکان وجود قاعده ای کلی برای تمام دستگاهها را نداریم.

همینطور است. در موسیقی ما آهنگسازانی که خواسته اند توانایی آهنگسازی ایرانی شان را نشان بدهند، در مقامهای خاصی مثل دشتی مانور داده اند. چون دشتی فواصلی دارد که امکان استفاده از برخی دیزونانس ها و آکوردها را به آهنگساز می دهد. حتی آقای مشایخی که با موسیقی ایرانی و ردیف بطور تخصصی آشنا نیست در دشتی می تواند مانور دهد. اما اگر بخواهیم از ردیف در کمپوزیسیون مان استفاده کنیم، همه گوشه ها برای کار مناسب نخواهند بود.

شما وقتی ماهور را شروع می کنید یک الگو دارید، ‌به دلکش که می رسید آن الگو دیگر در همصدایی جوابگو نیست. مثلاً‌ باید از واخوان استفاده کنید. به هر حال باید کار دیگری بکنید. برخی آهنگسازهای ما از شیوه باس استیناتو استفاده می کنند که شنونده را خسته می کند. ملودی جلو می رود و در پس زمینه بم تار و عود یا رباب چیزهایی برای خودشان می نوازند.

مثل تنظیم کارهای چاووش.

بله دقیقاً. اما تفاوتی که کار آقای مشکاتیان داشت اولاً در جذابیت ملودی هایشان و دوم در تنوع ریتم بود. مهمترین عنصر کار مشکاتیان در حوزه فرم و ریتم بود و این نگاه متفاوت بود که حتی اگر ارکستر ایرانی بزرگی در حال اجرای اونیسون بودند کار کماکان جذاب بود و متنوع پیش می رفت. این پایور بود که در این عرصه کار متفاوتی کرد.

پایور سعی کرد یک خط هارمونی و یک کنترپوانی در حاشیه کار اضافه کند و گروه نوازی متفاوتی ارائه دهد. در این راستا زمانی ایشان آمدند از سازهایی مثل قیچک و رباب استفاده کردند که سازهای مرسوم در گروه نوازی سنتی آن دوره نبودند و بهره گیری شان از این سازها کاملاً هوشمندانه بود. بطوریکه مثلاً هرگز برای کمانچه و قیچک دو صدا نمی نوشتند.

چون خوب صدا نمی دهد یا موارد دیگر. آقای شهبازیان با آن ید بیضا،‌ بارها می گفتند در بسیاری قطعات حداکثر باید دو صدا نوشت. محصول کار ایشان را هم که می شنویم می بینیم چقدر خوب صدا می دهد یا در کارهای مرحوم معروفی هم شما حداکثر دو صدا می شنوید. از آکورد معکوس و کنترپوان و این پیچیدگی ها خبری نیست و برای زمان خودش چقدر کارهای شسته رفته ای دارند.

اما جوان امروز شاید دیگر آنها را نپسندد. جوان امروز را علیزاده و قمصری و امثالهم جذب می کند که در کار این آهنگسازان چیزی که به دنبالش باید بود چندصدایی بودن نیست و جذابیت کار این ها در حوزه ریتم است. این تنوع ریتم است که در کار این آهنگسازان،‌ مخاطبان را جذب می کند. بنابراین آنچه شما فرمودید فقط در کار پایور قابل ردیابی است. به نظر بنده کارهای آقای علیزاده هم عموماً اونیسون هستند مگر آثار ارکسترالشان مثل بخش هایی از دلشدگان یا نی نوا.

اما با آنسامبل ایرانی کار ایشان بیشتر کار با ریتم است تا بحث چندصدایی بودن و نبودن. کار آقای پایور علارغم تلاش برخی آهنگسازان چندان ادامه پیدا نکرده و دلایلش قابل بحث است. از سوی دیگر امروزه کارها بیشتر مولتی تراک ضبط می شوند. هر نوازنده جدا برای خودش می زند. آقای پایور به کنار هم نشستن و تأثیری که هر ساز بر دیگری در همنوازی می گذارد اعتقاد عجیبی داشت. برای همین است که قطعات پیچیده ایشان حتی در اجراهای زنده اینقدر خوب و دقیق صدا می داد.

متأسفانه هارمونی و کنترپوان به شکل علمی و مدون غربی آن، در بیشتر جاها حواس ما را پرت کرده اند و از اصل جدا شده ایم.

گزراش موسیقی

سعید یعقوبیان

سعید یعقوبیان

متولد ۱۳۵۸ تبریز
کارشناس ارشد علوم اقتصادی و برنامه‌ریزی از دانشگاه علامه طباطبایی ۱۳۸۶
نوازنده‌ی تار و سه‌تار، منتقد و پژوهشگر موسیقی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است