موسیقی و سیاست

خیلی به ذهن خود فشار نیاورید! هیچ شباهتی میان موسیقی و سیاست وجود ندارد. اگر بخواهیم ویژگی های موسیقی و ویژگی های سیاست را بازگو کنیم و این دو را مقایسه هم کار بیهوده ای انجام داده ایم. اما چه چیزی باعث میشود به موسیقی و سیاست بپردازیم؟

موسیقی به عنوان یک پدیده هنری بسیار مردمی همواره در بستر یک جامعه شکل میگیرد و در همان جامعه است که رشد و نمو میکند و در غم ها، شادی ها، رنجها، اندوه ها و به طور کلی در همه فراز و نشیبها ی یک جامعه در کنار مردم آن جامعه است. یکی از خاصیتهای موسیقی مردمی این است که میتوان از آن به عنوان وسیله ای برای بازگو کردن رخدادهای یک جامعه استفاده کرد که صد البته رخدادهای سیاسی را نمیتوان از این قاعده مستثنی کرد.

برای مثال قبل از یک جام جهانی فوتبال ترانه های زیادی در مورد تیم ملی یک کشور سروده و خوانده میشود و یا هنگامی که یک حکومت دیکتاتوری روی کار است ترانه های بسیاری راجع به ظلم وستم آن حکومت خوانده میشود که نشان از اتحاد مردم برای مبارزه با ظلم وستم دارد. تصنیف مشهور و زیبای “مرغ سحر” بارز ترین نمونه در این زمینه است.

گاهی اوقات سیا ستمداران از موسیقی به عنوان یک ابزار بسیار قوی و مردمی در جهت پیشبرد اهداف خود استفاده میکنند. ” آلمان بیدار شو”‌ نام آهنگی است از واگنر که نازی ها از آن بسیار استفاده کردند تا بدان وسیله عقده های روانی حاصل از انعقاد معاهده ی ورسای را در میان مردم ‌محو کنند.

از دیگر سرودها در این زمینه میتوان سرود “آلمان . آلمان بالاتر از همه ” را مثال زد که هوفمن فان فالرز لبن در سال ۱۸۴۱ آن را سرود و با موسیقی هایدن همراه شد تا به ابزاری جهت اشاعه افکار نژادپرستانه در میان مردم آلمان بدل شود.

اما همیشه که اینگونه نیست و نباید هم باشد؛ آیا موسیقی صرفا ابزاری است در دست سیاستمداران؟
دیده شده که از موسیقی به عنوان ابزاری دیپلماتیک جهت گفت و گوی ادیان و مذاهب و یا ملتها در جهت صلح و تفاهم میان آنها استفاده میشود.

در پاره ای از مواقع نیز این موسیقی است که سیاستمداران را مجبور به تغییر روند و یا انجام کاری خاص میکند.
هنوز کنسرت زیبا و با شکوه لایو ۸ را که در ژوئیه ۲۰۰۵ در شهرهایی همچون برلن لندن پاریس
فیلادلفیا رم توکیو مسکو و… برگزار شد فراموش نکرده ایم. بانیش سر باب گلدوف بود و این جنبش که با زبان موسیقی سخن میگفت از سیاستمداران ۸ کشور صنعتی و ثروتمند میخواست: “بدهی های کشورهای آفریقایی به طور کامل لغو شود.”

کمک کشورهای ثروتمند به آفریقایی ها دو برابر شود و مقرراتی عادلانه برای تجارت با کشورهای آفریقایی
تصویب شود. آنان با این کار خود بار دیگر قدرت موسیقی را به رخ همگان کشیدند و نشان دادند نفوذ موسیقی از هر چیز دیگری بیشتر است. گروه u2 یکی از شرکت کنندگان در این کنسرت به خاطر فعالیتهای بشردوستانه خود موفق به دریافت بالاترین نشان از سازمان جهانی حقوق بشر یعنی “سفیر وجدان” شد.

تا اینجا هر چه گفتیم از موسیقی مردمی یا به اصطلاح پاپ امروزی بود، اما باید دانست موسیقی کلاسیک(۱) نیز از دوران قرون وسطی تا قرن بیستم از سیاست بسیار تاثیر پذیرفت.

در قرون وسطی چون قدرت سیاسی در اختیار کلیسا بود، آهنگسازان را مجبور به نوشتن آثار مذهبی صرف میکردند و موسیقی را فقط برای دعا ونیایش در کلیسا میخواستند. در آن زمان استفاده از ساز و موسیقی سازی به جهت عدم رضایت کلیسا چندان رایج نبود و خواندن را بر زنان حرام کرده بودند. اما به تدریج با شکل گرفتن پدیده هایی همچون اومانیسم(۲) و رنسانس آهنگسازان ارزش بیشتری پیدا کرده و به تبع آن آزادی عمل آنها بالا رفت.

موتزارت و هایدن دو آهنگساز بزرگ کلاسیک شرایط چندان مناسبی نداشتند. هایدن برای یک خاندان اشرافی به اسم استرهازی کار میکرد و فقط به دستور آنها به تصنیف موسیقی میپرداخت. موتزارت اما انسانی بسیار آزاده و با گرایشهای فراماسونری بود. او کلیسا را ترک گفت تا به عنوان آهنگسازی مستقل موسیقی تصنیف کند ولی هزاران افسوس که در جوانی در حالی در گذشت که در فقر دست و پا میزد.

در نیمه دوم قرن هجدهم به تدریج از ارزش طبقه اشراف کاسته و به ارزش طبقه متوسط افزوده میشد تا آنجا که از این دوران با عنوان هایی همچون دوران برابری انسانیت و آزادی یاد میکنند. بتهوون با تاثیر پذیری از شرایط آن زمان موسیقی را برای همه افراد جامعه و نه فقط برای اشراف زادگان و درباریان
میخواست و به هیچ روی حاضر به کار کردن در دربار نبود.

آن نقاشی معروف را به یاد آورید که گوته در مقابل اشراف زادگان سر خم کرده اما بتهوون نه. بتهوون به سیاست علاقه بسیاری داشت و همواره با شجاعت و صراحت راجع به سیاسیون اظهار نظر میکرد. وی با تاثیر پذیرفتن از پیروزی ولینگتون سردار
انگلیسی بر فرانسویان در اسپانیا اثر زیبایی با همین نام نوشت. آن ماجرای سمفونی قهرمانی راهم که همه میدانیم و اگر بگوییم جز تکرار و اضافی گویی نیست.

حال صفحات تاریخ را ورق میزنیم . اکنون نیمه اول قرن بیستم است و جنگ جهانی دوم . یک جنگ به معنای واقعی کلمه. یکی میخواهد برتری نژاد خود را ثابت کند و به رخ همگان بکشد. دیگری میخواهد انقلاب سوسیالیستی خود را صادر کند و آن یکی میخواهد رهبری جهان سرمایه داری را در دست بگیرد.
مسلما موسیقی و موسیقیدان هم بی نصیب نمیمانند.

ژرمنها از نامهایی مانند بتهوون واگنر برامس وهندل استفاده میکنند تا برتری نژادی خود را ثابت کنند
موزیسینهایی که هیتلر و حزبش را قبول ندارند باید بروند و موسیقی آهنگسازان یهودی مانند مندلسون قدغن میشود. بسیاری از موسیقیدانان مانند کارایان و اشتراوس یا از روی اجبار و یا اختیاری وارد حزب نازی میشوند.

در شوروی استالین به موزیسینهایی همچون شوستاکوویچ و اویستراخ فشار می آورد. اویستراخ به خط مقدم جبهه میرود و برای سربازان ارتش سرخ ویولن مینوازد، شوستاکوویچ باید برای سقوط برلن موسیقی بسازد و…
در مورد عقاید سیاسی دیمیتری شوستاکوویچ مطالب بسیار نوشته اند عده ای او را یک خدمتگزار رژیم شوروی میدانند و عده ای نیز او را مخالف پنهانی استالین می انگارند که تمام اعتراضش را با علائم و معانی موسیقیایی ابراز کرده در حالی که بیان آنها به وسیله کلمات هرگز ممکن نبوده”و آنجا که کلام از گفتن باز میماند موسیقی اغاز میشود” البته این نظریه که شوستاکوویچ با رژیم سوسیالیستی شوروی مخالف بوده و اعتراضا ت خود را به زبان موسیقی بیان میکرده در سال ۱۹۷۹ و ۴ سال بعد از مرگ وی مطرح گردید و باعث شد تا محبوبیت شوستاکوویچ و اثراتش در غرب افزایش چشمگیری داشته باشد.

بعد از جنگ جهانی اتفاق بسیار عجیبی برای هایفتز ویولن ویرتوئوز روسی رخ داد. در سال ۱۹۵۷ او کنسرتی در اورشلیم برگزار میکند که یکی از قطعات آن ساخته ریشارد اشتراوس آهنگساز به ظاهر نازی بود. بعد از کنسرت یک یهودی و ضدنازی متعصب با میله به ویولن نواز حمله ور شده و سیر او را کتک میزند!

در دوران جنگ سرد و مک کارتیسم نیز دو طرف دعوا(کاپیتالیست ها و کمونیستها) برای کوبیدن ایدئولوژی یکدیگر و تخریب آن در اذهان مردم از موسیقی بهره جستند.

در حال حاضر نیز عده ای بر این باور هستندکه این که کدام نوازنده در کدام کنسرت و یا کدام صفحه بنوازد را بازیهای سیاسی تعیین میکند. اینان بر این باورند که اگر شما یهودی باشید براحتی میتوانید ترقی کنید در مسابقه های جهانی نوازندگی و رهبری ارکستر مقام کسب کنید، کنسرت برگزار کنید، صفحه ضبط کنید و مشهور شوید چرا که بسیاری از کمپانیهای عظیم موسیقی و همچنین مراکز برجسته هنری در اختیار یهودیان است. این نظریه بسیار بد بینانه است و پاک بودن جهان موسیقی را زیر سوال میبرد.

اگر نمیتوانیم سهمی در دنیای موسیقی جهانی داشته باشیم، نباید با متهم کردن یهودیها و امثالهم مشروعیت موزیسینهای آنها را زیر سوال ببریم و ناتوانیهای خود را به نوعی لاپوشانی کنیم. فراموش نکنیم که ما هم تعدادی انگشت شمار هنرمندان برجسته جهانی مانند علی رهبری و وحید خادم میثاق داریم.(که قدر آنها را هم نمیدانیم.)

و اما ایران…

قبل از انقلاب اسلامی در ایران سرودهای انقلابی بسیاری ساخته شد و آنها وسیله ای بودند برای تحریک احساسات مردم. بعد از انقلاب اما موسیقی لهو و لعب خوانده شد وکم کم آتش بی مهری مسئولان و سیاستمداران نسبت به آن شعله ور گشت. شاید بدترین ظلمی که مسئولان در حق موسیقی کرده اند و میکنند، این است که تکلیفش را روشن نمیکنند.

با لاخره موسیقی حرام است یا نه ؟ این سوال بی پاسخ است که موسیقی و موسیقیدان را سر در گم کرده است. از نظر عده ای از علما موسیقی به طور کلی و تحت هر شرایطی حرام است. بعضی از علما نظر دیگری دارند و موسیقی را تحت شرایط و ضوابط خاصی حرام میدانند اما براستی این شرایط کدام اند؟ جالب آنجاست که وقتی پای منافع ملی و دینی در میان باشد این هنرمظلوم ارزش پیدا میکند. وقتی بخواهیم”سمفونی انرژی هسته ای حق مسلم ماست” را آن هم در حضور رییس جمهور محترم اجرا کنیم، موسیقی هیچ گونه موردی ندارد. اما اگربخواهیم سمفونی فلان آهنگساز مستکبر غربی را اجرا کنیم موسیقی مصداق لهو است.

در حال حاضر موسیقیدانان واقعی در این مملکت حال و روز خوشی ندارند و جالب است بدانید نوازندگان ارکستر سمفونیک تهران ماهیانه فقط ۸۰ هزار تومان حقوق در یافت میکنند. این شرایط اما برای همه بد نیست و عده ای سودجو و فرصت طلب در این آشفته بازار چه پولها که به جیب نمیزنند و چه سود ها که نمیکنند! نگاهی گذرا به کاستهای موسیقی پرفروش در کشور خود همه چیز را روشن میکند. در واقع بسیاری از به اصطلاح خوانندگان و موزیسین های پردرآمد در کشور، هیچ کدامشان موسیقیدان به معنای واقعی کلمه نیستند و از طریق باند بازی موفق به کسب در آمد وشهرت شده اند.

کیهان کلهر در این مورد میگوید: “اگر ما بخواهیم در ایران کنسرت برگزار کنیم اجرای موسیقی به فرعی ترین کار ممکن بدل میشود” اما به یک خواننده پاپ به راحتی مجوز میدهند تا کنسرت برگزار کند. استاد بی بدیل آواز ایران شجریان نیز، سالهاست به خاطر همین مسائل در ایران کنسرت نمیدهد.
گاه و بیگاه نیز شاهد اتفاقات و یا اظهار نظرهایی عجیب و غریب در مورد موسیقی هستیم. برای مثال چندی پیش گمرک اعلام کرد که به دلیل کم ارزش و کم اهمییت بودن موسیقی در کشور! تعرفه واردات ساز را افزایش میدهد و یا اینکه یکی از بزرگان در یک سخنرانی فرمودند:”امتی که موسیقی در آن باشد رستگار نخواهد شد”ایشان با این سخن خود تاریخ چند هزار ساله موسیقی را زیر سوال بردند کاری که نظیر آن را هیچ کسی در هیچ مقطع زمانی و مکانی انجام نداده بود.

یکی از مسئولان بلند پایه در مورد موسیقی غربی گفتند:”مگر غربی ها موسیقی ما را گوش میدهند که ما موسیقی آنها را گوش بدهیم؟”بر اساس همین سخن ایشان واردات ساز غربی به کشور را برای مدتی ممنوع اعلام کردند.
دیگر آنکه دراستان فارس آموزشگاههای موسیقی را ملزم به تفکیک جنسیتی کرده اند که این نتیجه ای ندارد جز تعطیلی آموزشگاههای موسیقی .

باید دید این همه تلاش که همانا در جهت برکندن موسیقی از جامعه ماست ثمری داشته؟ پاسخ قطعا منفی است. و جا دارد بگوییم آقایان! روز به روز بر تعداد کسانی که پی موسیقی میروند افزوده میشود و کاری از دست شما ساخته نیست! موسیقی آن قدر قدرت دارد که یک نازی (کارایان) و یک صهیونیست متعصب(برنشتاین) را در کنار هم قرار میدهد. خیر شما نمیتوانید. چه قدر زیبا بود مسئولان به جای این همه کارشکنی در حق موسیقی و موسیقیدان تلاش میکردند تا موسیقی فاخر و ارزشمند در میان مردم جامعه رواج پیدا کند…

به هر روی آنان گفتند ما هم گفتیم ودیگران هم خواهند گفت اما : نرود میخ آهنین در سنگ
به امید آن روزی که …

توضیح(۱): در اینجا عبارت موسیقی کلاسیک کلی است و موسیقی قرون وسطی تا مدرن قرن بیستمی را در بر میگیرد.

توضیح (۲): منظور از اومانیسم مجموعه نظریه هایی است که امثال دانته بوکاچیو داوینچی و … مطرح کردند تا انسان و دستاوردهایش در مرکز توجه قرار گیرد.به زبان دیگر ارزش هر فرد از جامعه بالا رفته و آزادی عمل انسانها افزایش یابد.