گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

سخنرانی سجاد پورقناد درباره هارمونی ایرانی (۲)

خب تا اینجا یک چالش پیش آمد! اینکه آکوردها می توانند تیرس نباشند ولی از طرف دیگر، نباید به حدی با ساختار هارمونیکها ناسازگار باشند که حداقل، حدی از ملایمت را هم نداشته باشند. در واقع وقتی ما با یک مجموعه آکوردهای ناملایم (یا به قول معروف نامطبوع یا کدر) مواجه هستیم، دیگر نمی توانیم تصوری از هارمونی داشته باشیم. (چراکه هارمونی تناسب بین اصوات است و باید مجموعه ای از اصوات ملایم، نیمه ملایم و ناملایم داشته باشیم، نه تنها آکوردهایی ناملایم!)

حال این ناملایمت یا کدر بودن از کجا ناشی می شود؟

پاسخ این سئوال در شناخت پدیده ضربان است. ضربان نیز یک پدیده فیزیکی است و هنگامی روی می دهد که اختلاف دو فرکانس از حد مشخصی کمتر شود.

در ادامه این جلسه آقای مهاجری بیشتر در مورد پدیده ضربان خواهند گفت و مخصوصا به بررسی آکوردهایی که دارای فواصل میکروتن هستند می پردازند.

پس تا اینجا به این نتیجه رسیدیم که هارمونیک هایی که ضربان کمتری دارند، هارمونیک های اول تا هفتم هستند و ملایم ترین آکوردها، آکوردهایی هستند که در آنها چنین فواصلی وجود داشته باشد.

اما وقتی بحث ما پیچیده تر میشود که به این مسئله بپردازیم: موسیقی ایرانی (دستگاهی) که روند پیشروی اش در بیشتر موارد بر اساس دانگ است و تتراکوردی پیش می رود، چطور می تواند با آکورد ها که باید دارای حداقل، حدی از ملایمت باشند هارمونیزه بشود؟

طبیعی است وقتی ما می خواهیم یک آکورد سه صدایی بسازیم با اصولی که فواصل ما ملایم باشد، باید به طبیعت هارمونیک ها رجوع کنیم؛ این هارمونیک ها فرکانسی دارند که تا هارمونیک هفتم (به زبان موسیقایی) فواصل شان سوم است (بعد از هارمونیک هفتم، هارمونیک هایی که بوجود می آید، تشدید زیادی روی فرکانس اصلی ندارد، پس در استفاده از آنها برای تولید رزونانس در آکورد می توان صرف نظر کرد) ولی همانطور که گفته شد مدهای موسیقی ایرانی اکثرا تا فاصله پنجم وسعت ندارند و ما نمی توانیم یک آکورد سه صدایی با روی هم قرار دادن دو فاصله سوم بسازیم.

پس ناچار هستیم از فواصل داخل دانگ استفاده کنیم ولی آکورد ساختن با این فواصل ما را به سمت آکوردهای ناملایم سوق می دهد که با مفهوم هارمونی دارای تناقض است.

در بین موسیقیدانهای ایرانی، افرادی بیشتر از ساختار موسیقی ایرانی، به ملایمت اصوات توجه کرده اند و از هارمونی تیرس استفاده کرده اند، بخشی دیگر بر خلاف گروه اول، با توجه به ساختار موسیقی دستگاهی ایران، ناملایمات را کمتر مورد توجه دانسته اند و دسته سومی از روشی ترکیبی استفاده کرده اند که بر اساس هارمونی تیرس، آکوردهای ناملایم غیر تیرس را با ترفندهای مختلف به آکوردهای ملایم اتصال می دهند.

آقای امیرآهنگ هاشمی مدرس دروس نظری موسیقی، امروز در مورد گرایشات مختلف موسیقیدانان شاخص ایرانی، در زمینه هامونی به ایراد سخنرانی خواهند پرداخت و تاریخ تحول هارمونی در ایران را بررسی خواهند کرد. همچنین آقای علی قمصری که اخیرا کتابی با عنوان «هارمونی ایرانی ۱» منتشر کرده اند، در مورد این کتاب و روش پیشنهادی شان به ایراد سخنرانی خواهند پرداخت.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

دیدگاه ها ۲

بیشتر بحث شده است