مقدمه
پس از آشنایی با برخی مسایل و تکنیکهای عمومی که نقدگران با آن دست به گریبانند پای آگاهی میانرشتهای و مرزبندی شیوههای نقد به میان میآید. نقدگری موسیقی، اغلب کاری ذوقی، گونهای ادبی و خلاصه بینقشه و مرزبندی مشخص سبکی (جز آنچه به ویژگیهای فرد و مقلدان احتمالی ربط دارد) شمرده میشود. این توصیفها ممکن است در مورد خیلی از نقدها درست باشد اما نمیتوان چشم پوشید از اینکه نقد موسیقی هم گونههایی دارد و اگر چه در جهان واقعی نقدها ممکن است دقیقاً درون این مرزها نگنجند، مشخصات کلیشان را میتوان آموخت و بهکار گرفت.
نقدِ موسیقی (و کلیت نقد هنری) آگاهی گستردهی برآمده از دیگر رشتهها یا شاخههای اندیشه را بهکار میبندد تا راهی به دل اثر هنری بگشاید یا جنبهای از جنبههای زیست آن را روشن سازد.
چشماندازهای کلی
روشهای نقد برآمده از مطالعات میانرشتهای که اغلب ابتدا در نقد ادبی (گل سر سبد و پیشتاز نقد دستکم در قرن بیستم) پدیدار گشته موضوع اصلی این بخش از کارگاه را تشکیل میدهند. این روشها که امروزه راه خود را به قلمرو دیگر هنرها (و از جمله موسیقی) نیز گشودهاند، به نقدگران کمک میکنند تا جنبههایی از نقد موسیقی را در کارشان بیاورند که در نوشتارهای فارسی زبان کمتر دیده شده است.
آنچه در نیمهی دوم کارگاه پیشبینی شده آشنایی با روشها و میراثی نوشتاری است که اغلب در زبانهای غیر از فارسی موجود است. شرکتکنندگان از طریق مطالعهی تعاریف و ویژگیها و نیز نمونههای حقیقی میآموزند هر یک از روشهای معرفی شده چگونه است، تا شاید روزی گرایشهای به دستآمده در اینجا را به شکل محدود یا گسترده در متن نقدهایشان بهکارگیرند و افقی وسیعتر به نقد موسیقی فارسی بدهند.
مشروح جلسات
۱ – نقد تکوینی
متن/ پیشامتن – فرآیند/ الهام – شدن/ بودن – تفاوت با نسخهشناسی – فرآیند بروز خلاقیت
۲ – نقد تفسیری
متن/ پیرامتن – تفسیر بسته؛ اثر/ خوانشهای متعدد؛ متن – نویسنده/ نوشته
۳ – نقد نشانهشناسانه
نشانهی سوسوری – نشانهی پیرسی – مدل ارتباط موسیقی
۴ – نقد روانشناسانه و تحلیل زبانشناسانهی موسیقی
رفتار موسیقایی – روانشناسی ذوق – شخصیت و هویت – روانکاوی – تحلیل سه سطحی
۵ – نقد جامعهشناسانهی موسیقی
دریافت – میانجیگری – تولید – جامعهشناسی اثر هنری – جامعهشناسی به جای زیباشناسی
۶ – نقد سیاسی ایدئولوژیک موسیقی
نقد برپایهی ایدئولوژی حزبی – دوگانهی واقعیت/ خیال – نقد مارکسیستی – پیوند اثر با بافت اجتماعی -سیاسی
۷ – نقد فمینیستی موسیقی
ناپیدایی تاریخی – نقش پنهان جنسیت – مناسبات جنسیتی – چالشهای پیش رو – جهتگیریهای آینده
۸ – برخی مسایل در نقد موسیقی مردمپسند
معنای مردمپسندی – مسالهی ارزشگذاری – رویکردهای موسیقایی و فراموسیقایی
توجه: بقیهی شرایط همانند طرح نخست در نظر گرفته شده است.
***
چهارشنبه ۲۳ اسفندماه ۱۳۹۱ دورهی دوم «کارگاه آشنایی با نقد موسیقی» در خانهی موسیقی آغاز شد. این جلسه که با توجه به هشت جلسهی دورهی نخست، نهمین جلسهی پیاپی کارگاه و آخرین جلسه در سال ۹۱، پیش از آغاز تعطیلات نوروزی شمرده میشد، -همانطور که برای دورهی دوم پیشبینی شده بود- به شیوههای نقد اختصاص داشت.
مدرس در ابتدا توضیح داد که دورهی جدید، شامل هشت جلسه است و در هر یک از جلسات، شرکتکنندگان کارگاه با یک یا چند شیوهی شناختهشدهی نقد موسیقی آشنا شده و نمونههایی از نقدهای انجام شده بر آن اساس را، بازخوانی میکنند. وی یادآوری کرد که برخلاف دورهی نخست کارگاه در این دوره امکان یافتن نقدهای فارسی برپایهی برخی از شیوههای نقد موسیقی بسیار اندک است بنابراین بسته به نیازها از نقدهای انگلیسی زبان هم مثال آورده میشود.
مدرس علاوه بر این، یادآوری کرد که ترتیب قرار گرفتن نقدها در جلسات کارگاه، تابع عواملی مانند زمانبندی، فراهم شدن امکانات ارایه (بهویژه مثالها)، پیوند روشها با یکدیگر و از این قبیل است. همچنین باید در نظر داشت که این تنها تقسیمبندی ممکن نیست و برخی تقسیمبندیهای دیگر، سرنامها و زیرنامهای متفاوتی ارایه میکنند. به این ترتیب برخی موضوعات که ما در اینجا اصلیتر میپنداریم ممکن است در طبقهبندی دیگری فرعی پنداشته شود و برعکس.
۱ نظر