گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگاهی به «شوشتری برای ویولون و ارکستر» (۱۱)

تکنیک فوق الذکر اینگونه است که نوازنده در حین نواختن قطعه ضربی، با حفظ پایه (اکثراً) بر روی سیم های آزاد، تک نغمه هایی اجرا می کند که برای شنونده حالی از دو نوازی را با یک ساز ایجاد می کنند و بیشتر حالت یک تردستی متبحرانه را دارد.

 

در اینجا دهلوی برای مشخص تر شدن این نتها و همچنین پر زنگ شدن و درخشندگی بیشتر آن، نغمه های مشخص شده را با سنتور دوبله می کند و همچنین با ایجاد یک پدال در رجیستر باس برای ویولونسل و کنترباس، صحنه تردستی ویولون را با پد سازهای بم، برجسته تر می کند.

بعد از پایان این قسمت در میزان ۱۷۵ حرکت پایین رونده ویولا، ویولونسل و کنترباس در یک آرشه نشان می دهد که این پرده نیز رو به اتمام است؛ گویی ارکستر یک حوصله خاص برای شنیدن هنرنمایی ویولون دارد و با پایان این زمان از این “شهرزاد قصه گو” (ویولون سولو) می خواهد قصه ای دیگر آغاز کند…

اینجا آخرین جمله «به زندان صبا» را در بخش ویولون سولو می شنویم که البته باز به سنت دیگر آثار دهلوی تغییر یافته است. پس از پایان این جمله که با تریل ویولون سولو همراه است بلافاصله کلارینت و در پی آن فلوت به صورت سولو، جمله ای شبه آوازی اجرا می کنند که البته به خاطر ریتارداندویی که نوشته شده اینگونه به گوش می رسد.

کلارینت و فلوت گویی بالاخره ویولون سولو را خواب کرده و حرکت بی وقفه او را پایان می بخشند. پس از سولوی کلارینت و فلوت، ویولونسل تمی را اجرا می کند که در پی آن ابوا در حجمی از آکوردها، ادامه آن را می نوازد و در ادامه فضایی هارمونیک کادانس پایانی (که در موسیقی کلاسیک غربی یک هالف کادانس یا کادانس نیمه خوانده می شود ولی در شوشتری می تواند یک ایست طبیعی و در واقع یک کادانس کامل محسوب شود) را رقم می زند تا پس از این سکوت کادانس ویولون سولو نواخته شود.

پس از اجرای کادانس ویولون سولو (که البته در پارتیتور حسین دهلوی نت آن وجود ندارد) به ناگهان ویولون باز آواز سر می دهد و گویی از خواب برخواسته و ارکستر را هم بیدار می کند! اول مضرابی ها و بلافاصله همراهی ابوا و سپس پیزیکاتوی زهی ها که با حرکت پاساژگونه مضرابی ها پاسخ داده می شود… در ادامه حرکت ویولون سولو را می شنویم که با اسپیکاتو های کل ارکستر به صورت آکوردهایی با فواصل چهارم و سوم همراهی می شود تا ویولون سولو به پرشهای اکتاو می رسد که این تم اصلی آن با فلوت تقویت شده و ویولونسل با نگه داشتن پدال «می»، دومینانت را تقویت می کند.

حرکت سیکوئنسی ویولون سولو، پله پله به اوج می رسد و در اوج با یک آکورد قوی توتی دومینانت، با همکاری کل ارکستر در میزان ۲۴۹ حرکت صعودی اش متوقف شده و الگوی ملودیک آن تغییر کرده و به صورت پایین رونده در می آید.

حرکت نفس گیر ویولون سولو در میزان ۲۵۴ با معرفی یک موتیف جدید که به صورت سیکوئنسی بالا می رود و همراه با افزایش حجم ارکستر به صورت دوبل نت درآمده و در هجوم صدای ارکستر که با نوانس فورته در حال نواختن آکوردی دیسونانس هستند، گم می شود.

در ادامه این جمله می شنویم که بادی چوبی های با یک پاساژ بالارونده که به یک آکورد پایگی با نواختن کل ارکستر همراه است، فضا را برای ورود ناگهانی دوباره ویولون سولو آماده می کنند و پس از حرکت بالارونده همراه با فواصل کروماتیک آن، باز در اوج به همان فیگور قبلی با اختلاف یک پرده می رسیم که اینبار مجالی به ویولون سولو نمی دهد و گویی در چهار آکورد پایان صفحه ۳۹ (میزان ۲۷۵ تا پایان میزان ۲۷۸) که آکورد پایگی (i) به همان آکورد ولی با تغییر وضعیت و سپس به لا ماژور (I) و در پی آن به یک آکورد زوج با فواصل چهارم و دوم می رسد که چونان مشتی گره کرده ویولون سولو را از خواندن دوباره باز می دارد ولی باز ویولون سولو به حرکت صعودی خود ادامه می دهد و تا آخرین نغمه ارکستر را همراهی می کند.

پایان بخش این قطعه با کادانسی ارکسترال است که دو آکورد در فونکسیون پنج را (با تغییر وضعیت) پشت هم قرار داده و در واقع روی ایست شوشتری، اثر پایان می یابد.

***

در پایان این نوشته لازم می دانم از آقایان سعید خرمشاهی برای پیشنهاد نگارش این نوشته و آروین صداقت کیش برای باز بینی آن و همینطور استادم حسین دهلوی که با ساخت قطعاتی این چنین توانست، جلوه هایی نوین از موسیقی ایران را رقم بزند، تشکر کنم.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

۱ نظر

بیشتر بحث شده است