سجاد پورقناد
امروز هشتم آبان سالگرد درگذشت کلنل حسین خان هنگ آفرین بنیان گذار تدریس موسیقی دستگاهی در آکادمی است. تاثیرات این هنرمند بر استادان موسیقی ایران در کتاب های مختلف تاریخ موسیقی آمده است؛ با این حال ناگفته های بسیاری درباره این هنرمند طراز اول موسیقی دستگاهی ایران وجود دارد که قرار است در سلسله گفتگو هایی با نتیجه این هنرمند یعنی پرنیان حامد (پیانیست و محقق تاریخ ایران باستان)، درباره آنها صحبت کنیم.
با تشکر از حضور شما در این گفتوگو، از شما خواهش می کنم درباره سابقه تحصیلی تان و خانواده حسین خان هنگ آفرین صحبت کنید.
به نام خداوند جان و خرد، کزین برتر اندیشه برنگذرد؛ من پرنیان حامد، نتیجه استاد حسین خان هنگ آفرین هستم و شاگرد مرحوم امانوئل ملیک اصلانیان. تصور می کنم این مصاحبه به مناسبت ساگرد درگذشت استاد هنگ آفرین است. بهتر است ابتدا در مورد ایشان صحبت کنم و درباره خانواده ایشان بگویم چراکه تاکنون به جز مطالب کوتاه مثل نوشته ای که در کتاب مدارس موسیقی ایران با پژوهش حبیب الله نصیری فر چاپ شده، نوشته در خور توجهی ندیدم.
حسین خان هنگ آفرین یا بهتر بگویم حسین خان قاجار، پسر عبدالله خان قاجار بوده است که پدربزرگ او محمدتقی خان قاجار و جد او حسینقلی خان قاجار برادر فتحعلی شاه قاجار بوده است.
اصراری که در گفتن این شجرنامه داشتم به این دلیل بود که ابتدا نسب ایشان مشخص شود و نیز توضیح بدهم که پدربزرگ ایشان یعنی محمدتقی خان، از دوستان صمیمی آقا علی اکبر خان فراهانی نوازنده مشهور تار و پدر میرزاعبدالله و میرزاحسینقلی بوده است و پدرشان یعنی عبدالله خان قاجار نیز از دوستان نزدیک این دو برادر بوده است. حسین خان در سن شش سالگی به بیماری حسبه دچار می شود و تا پای مرگ می رود؛ وقتی سلامتی خود را به دست می آورد و چشمان خود را باز می کند، پدر و مادرش از او می خواهند که اگر چیزی می خواهد درخواست کند، او هم یک کمانچه می خواهد. این کمانچه هنوز نزد خانواده ما هست.
واضح است که عبدالله خان وقتی استعداد فرزندش حسین را می بیند، او را نزد دوست خود یعنی میرزاعبدالله فراهانی می فرستد تا تعلیم سه تار ببیند؛ بخشی از این وقایع به درستی در تاریخ موسیقی ایران ثبت نشده است. عبدالله خان سه پسر داشته است که اولی حسین خان قاجار، دومی اکبر خان که نوازنده فلوت است که به اکبر فلوتی مشهور بوده که او متاسفانه در سنین جوانی فوت می کند و به همین دلیل آثار زیادی از او امروز وجود ندارد؛ سومین برادر نام اش عباس بوده است.
حسین خان بعد از اینکه مدرسه دارالفنون تاسیس می شود، زیر نظر موسیو لومر و موسیو ویدال فرانسوی تعلیم می بیند و با موسیقی کلاسیک آشنا می شود. ایشان در هر دو باری که ناصرالدین شاه از مدرسه موسیقی بازدید می کند، جزو شاگردان ممتاز بوده است و در هر بازدید به ایشان هفت یا هشت اشرفی هدیه می داده است. گزارشی از موسیو لومر در مورد ایشان وجود دارد که به خط موسیو لومر است و در این نوشته ها که در کتاب سرگذشت موسیقی هم چاپ شده است، لومر او را نابغه دانسته است.
در این نوشته ها مشخص است که او در آن مقطع غیر از سه تار و ویولن، با نوازندگی پیانو هم آشنا شده بوده است. تا اینجا را آقای نصیری فر در کتاب سرگذشت مدارس موسیقی ایران از زبان فرزند ایشان، حسن هنگ آفرین نقل کرده اند و اما از این به بعد مطالبی که خواهم گفت که در هیچ کتاب تاریخی تا به امروز نقل نشده است.
۱ نظر