سعید یعقوبیان
در قرن پانزدهم، عبدالقادر مراغی در کتاب «جامع الالحان» ساختار و عملکرد عود و سازهای مشابه آن را بررسی کردهاست (عود قدیم، عود کامل، تحفهالعود، پیپا و شاهرود). او با استفاده از تکنیکها و «ترجیعات»، مضراب عود را معرفی کرده است (Sezikli.2011:235-252). عبدالعزیز عودنواز فرزند عبدالقادر مراغی و نوازندهی سلطان محمد فاتح، در کتاب «نقاوهالادوار» دربارهی عود مطالبی مشابه اطلاعات ارائه شده در کتاب پدرش را بیان کرده است (Koc.2010,46,50). از پایان قرن نهم تا قرن سیزدهم هجری، سازهای تنبور (۵) و نی به تدریج جایگزین عود شدند (Tanrikorur.2001:189)؛ علت این امر تا حدود زیادی به سبب علاقهمند شدن عثمانیان به سازهای تنبور و نی و گسترش سماع بودهاست.
در پایان قرن سیزدهم هجری، تلاشهای شاکر پاشا، نوازندهی عود و ویولن، موجب شد که شایستگی و ارزش ساز عود بیشتر شناخته شود. جینوچن تانریکرور نوازندگان عود بعد از این دوره را به سه دسته تقسیم کردهاست: نوازندگان کلاسیک، فانتزینوازان خلاق و نوازندگان بازاری (Tanrikorur,2001:189). میتوان افرادی مانند نوروز بیگ و شریف ایچلی را نمایندگان سبک کلاسیک در نظر گرفت. نوازندگان این سبک از روش جمیل بیگِ تنبوری پیروی میکردند. از جمله آخرین نمایندگان این سبک میتوان به جاهد گوزکان، جینوچن تانریکرور، عثمان نوری اوزپکل، نجاتی چلیک و سمیم قراجا اشاره کرد. نمایندگان سبک موسیقی فانتزی و خلاق، شامل افرادی مانند شریف محیالدین تارگان، یورگو باجانوس، بایرام جوشکونر (که در جستوجوی سبکهای متفاوت بود)، منیر نورالدین بکِن، محمد امین بیتمِز و یاردال توکجان هستند. عود نوازان مردمپسند یا بازاری نیز افرادی همچون سلانکلی احمد و قدری شنچالار هستند. نوازندگی آنها تحت تأثیر موسیقی عربی است که معمولاً در کلوپهای شبانه اجرا میشود. به نظر جینوچن تانریکرور، موفقترین عودنواز معاصر یورگو باجانوس است (Tanrikorur,2001). قوت صدای مضراب، ویژگی خاص اجرای باجانوس است، چنان که میتوان آن را با صدای چکش بر سندان مقایسه کرد. او موسیقی سنتی و ویرتوئوزیته را با ذوق و مهارت بسیار در هم آمیخته است.
۳. متدهای آموزشی عودنوازی
پس از جدا شدن بخش موسیقی ترک از دارالالحان در سال ۱۹۲۴، برای ارتقاء سطح عودنوازی در موسیقی ترکی نیاز به تألیف روشهایی بود که بیشترین سطح تأثیرگذاری را داشته باشند. در پی آن، آموزش سنتی موسیقی ترک یا «مشق» دچار اختلالهایی شد و سبک آموزش استاد به هنرجو تغییر کرد. به همین سبب، در آموزش عود کاستیهایی پدید آمد. در سال ۱۹۷۴ با تأسیس هنرستان موسیقی ترکی و دیگر هنرستانها، برخی از روشهای آموزش عود تألیف شد. موسیقی ترک و آموزش عود بین سالهای ۱۹۲۴ تا ۱۹۷۴ با کمک و تلاشهای فردی و نهادهای مدنی رواج یافت.
روشهای آموزش ساز عود که در تاریخ موسیقی ترک منتشر شده، معمولاً با هدف کسب مهارت لازم برای اجرای فنی این ساز تألیف شدهاند. هر متدی با هدف پیشرفت بیشتر در اجرای تکنیکی تألیف شدهاست، اما یادداشتها و نوشتههایی نیز در دست است که استادان امر برای هنرجویان خاص خود نوشتهاند و اکنون به عنوان متدهای آموزشی از آنها استفاده میشود. به همین سبب، هرچند نوازندگان عود شاید در مقایسه با نوازندگان سازهای موسیقی غربی بد اقبال باشند اما در قیاس با نوازندگان دیگر سازهای موسیقی ترکی خوش اقبالاند.
پی نوشت
۵ – منظور تنبور عثمانی است. این تنبور با سازی که در ایران با این نام شناخته میشود کاملاً متفاوت است. م
۶ -Classic, fantasist-innovative and marketable styles.
۱ نظر