آروین صداقت کیش
حالا در بخش‌های سوم و پایانی (شکل‌های ۱۴ و ۱۶) درست به عکسِ آغاز قطعه از مرکز گرایش ر آغاز و سپس حل با مرکز ر و بعد حل با مرکز سل و در نهایت نقش‌مایه‌ی آ می‌آید، آن هم درست زمانی که قطعه با همین نقش‌مایه‌ی پراهمیت به پایان می‌رسد. بدین ترتیب بازگشت ظریف در فرم این قطعه کامل می‌شود و اکنون می‌توان نمای فروکاهیده‌ی دقیق‌تری از ساختار بزرگ مقیاس آن دید.
این گونه رفتن به سوی اوج و فرود آمدن در انتهای یک دوره‌ی اجرا یا حتا یک قطعه اگر تنها بر محتوایی مقامی متمرکز باشد در موسیقی ایرانی بسیار عادی محسوب می‌شود اما پیوند خوردن هنرمندانه‌ی آن با مصالح فرمی در یک قطعه است که آن را جالب توجه ساخته است.
شکل ۱۸٫ ساختار بزرگ مقیاس بیداد.
اگر چه تجربه‌ی حافظه‌ی فرمی به مفهومی که در اینجا مورد بحث قرار گرفت در موسیقی دستگاهی زیاد پرشمار نبوده، اما مقدمهی بیداد نمونه‌ای نسبتا غنی از چنین پردازشی به شمار می‌آید، نمونه‌ای که خود می‌تواند به عنوان یک سرمشق آهنگسازی در پیوند جملات در فرم یک قطعه مورد توجه قرار گیرد، همچنان که خود پرویز مشکاتیان این روند را –شاید به عنوان یک مشخصه‌ی سبک‌شناختی (۱۲) – در قطعات آهنگسازی شده‌ی دیگرش نیز ادامه داده و دست کم می‌توان ردپایی از این نوع برخورد با ساختار را در چکاد (که انتساب همه‌ی جنبه‌هایش به مشکاتیان مسلم است)، مقدمهی دود عود، مقدمهی گنبد مینا و مقدمهی جان عشاق که بعد از بیداد ساخته شده‌اند، مشاهده کرد.
پی نوشت
۱۲- در این مورد اکنون نمی‌توان اظهار نظر قطعی کرد چرا که بعضی از قطعاتی که به نظر می‌رسد با بیداد خصیصه‌های فرمی مشترک دارند، توسط آهنگسازان دیگری تنظیم شده‌اند و با اطلاعاتی که داریم نمی‌توان گفت که آیا تکرارهای موجود در آن قطعات را پرویز مشکاتیان طراحی کرده یا افزوده‌های بعدی فردِ تنظیم کننده است و اگر جواب ترکیبی از هر دوی اینها است کدام‌یک اثر خود آهنگساز است؟
کتاب‌نامه
اسعدی، هومان
۱۳۸۵ «نگاهی به مفهوم و سیر تکوین پیش‌درآمد در موسیقی ایرانی»، فصلنامه‌ی ماهور، شماره‌ی ۳۳: ۱۴۷-۱۵۲٫
جواهری، علیرضا
۱۳۷۸ بیداد، دونوازی سنتور، تنظیم، تهران: مولف.
خضرایی، بابک
۱۳۸۳ «نگاهی به زمینه‌های فرهنگی-اجتماعی پیدایش پیش‌درآمد»، فصلنامه‌ی ماهور، شماره‌ی ۲۵: ۵۳-۵۷٫
ذوالفنون، جلال
۱۳۸۰ تجزیه و تحلیل موسیقی دستگاهی ایران، بر اساس آثاری از درویش‌خان و مقایسه‌ی آن با ردیف موسیقی ایران، تهران: نشر هستان.
صداقت‌کیش، آروین
۱۳۸۸ «بوطیقای ریتم: مطالعه‌ای برای کشف دورنمای ویژگی‌های زمانی در ساختمان آثار سازی پرویز مشکاتیان»، فرهنگ و آهنگ،شماره‌ی ۲۸: ۵۷-۶۶٫
فاطمی، ساسان
۱۳۸۷ «فرم و موسیقی ایرانی»، فصلنامه‌ی ماهور، شماره ۳۹: ۱۰۳-۱۳۶٫
مشکاتیان، پرویز
۱۳۶۱ بیست قطعه برای سنتور، تهران: مولف.
۱۳۷۹ بیداد، گردآوری و آوانگاری: علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.
۱۳۸۲ بیست قطعه برای سنتور، گردآوری و آوانگاری: علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.
Azadefar, Mohammadreza.
۲۰۰۶ Rhythmic structure of Iranian music, Tehran: University of Art Press.
۱ نظر