نگاهی به موسیقی ایران (۶)

هنرمند واقعی موسیقی سنتی، در واقع آفریننده است، و به یاری احساس درون‌گرایانه خود، در هر اجرا، آن را از نو خلق می‌کند و این از خصلت‌های بداهه‌پردازی است. موسیقی‌نواز سنتی هرگز، در بند متن از بیش فراهم شده‌ای نیست و در فضائی آزاد، رها از قیدوبندهای فنی به مرز آزادی مطلق بیان می‌رسد – چیزی‌که هدف نهائی همه هنرهاست -. نوعی واکنش متقابل در این میان‌ وجود دارد. «عینیت‌» یا دریافت‌های بیرونی هنرمند، به درون می‌ریزد و به‌ «ذهنیت» تبدیل می‌شود و همین ذهنیت، در اجرای آزاد و بداهه‌پردازانه، از نو به عینیت یا به بیان دیگر به آفرینش مجدد بر می‌گردد. استمرار این‌ «جریان‌» و آفرینش‌های پیاپی، پشتوانه زندگی جاودان موسیقی سنتی است.

ب- شکل دیگری از موسیقی ایران، را موسیقی روستاها، یا «موسیقی بومی‌» می‌سازد.  آشکار است که مجموعه زندگی در روستاها، از سادگی، بی‌پیرایگی و اصالت و بکارت بیشتری برخوردار است.

این اصالت، از سوئی، از طبیعت روستا ناشی می‌شود و از سوی دیگر، در امان ماندن روستاها از تهاجم فرهنگ‌ های بیگانه‌ اصالت های فرهنگی آن‌ها را تضمین می‌کند. 

موسیقی بومی ایران نیز بنابر آنچه گفته شد، بکر و دست نخورده باقی‌مانده است. تا آنجا که گاه در مقایسه با موسیقی سنتی، به گوش شهروندان عجیب و غریب می‌آید. بی‌تردید همه نغمه‌ها و ترانه‌های بومی در ارتباط ماهوی با ردیف سنتی است. هر ترانه بومی در محدوده‌ای از دستگاه‌های سنتی جریان دارد ولی خط سیر نغمه و فراز و نشیب شان، که از آن می‌توان به‌ «شکل بیان‌» تعبیر کرد، آن‌ها را آشکار از موسیقی سنتی متمایز می‌سازد. البته در روزگار ما، با گسترش شتابنده وسایل ارتباط جمعی، باید از نوعی تهاجم موسیقی شهری به‌ روستاها سخن گفت.

نقش وسایل ارتباطی، همانقدر که در گسترش و پرورش سنتی و شهری، سودمند می‌نماید، برای اصالت‌های فرهنگی روستاها، زیان‌بار است. نوازندگان بومی، زیر تاثیر موسیقی صادره از شهر رفته‌رفته، ویژگی‌های موسیقی خود را از یاد می‌برند، نوعی موسیقی دو رگه که نه سنتی و نه بومی است، هم‌ اینک در روستاهای ایران شکل گرفته است. از همین جاست که گردآوری و ثبت و ضبط موسیقی بومی، پیش‌ از آنکه به زوال قطعی برسد، ضرورت پیدا می‌کند.

موسیقی بومی ایران سرشار از زیبائی‌های ناب و دست نخورده است. بازتاب صادق زندگی مردم روستاست و چون زندگی مردم روستا، ساده و زلال است. موسیقی بومی می‌تواند و باید پشتوانه بنای موسیقی آینده ایران‌ باشد. موسیقی بومی را نمی‌توان تغییر داد، یا دستکاری کرد – کاری که سخت رایج است – بلکه می‌توان و باید از جوهر و روح آن الهام گرفت. کاری که برخی از آهنگسازان آگاه ما به آن پرداخته‌اند.