شرحی بر احوال مشیر همایون شهردار (۱)

پل بین سنت و مدرنیته

حبیب الله مشیر همایون شهردار ملقب به مشیر همایون (۱۲۶۴-۱۳۴۸) فرزند نصرالله خان رئیس خرانه نظام و پیشکار حاجی میرزا حسین خان سپه سالار بود. مشیر همایون از ده سالگی به اصرار پدر شروع به تحصیل موسیقی کرد و پدرش پس از مراجعت از اروپا برای او پیانویی به ارمغان آورد و تحت تعلیم سرور الملک قرار گرفت. وی اولین کسی است که پیانو را در موسیقی ایرانی به کار گرفت و با این کار پایه چندصدایی را در موسیقی ایرانی بنیان نهاد. شاعر و ترانه سرای بزرگ امیر جاهد در ص ۴۲ کتاب خود شرحی در مورد وی می نویسد و مختصری از اشعار مشیر همایون را درج می کند:

دو صد از سرگذشت من فراگیر

وز آن پس پندهای پر بها گیر

ز هجرت در هزار و سیصد و چهار

شدم وارد در این دشت محن زار

مشیر همایون شهردار تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه علمیه و دوره دبیرستان را در مدرسه آلیانس به اتمام رساند. پس از خاتمه تحصیلات به انگلستان رفته و مدیریت نظام را خواند و پس از بازگشت به ایران مدت ۳۲ سال در پست های وزارت دادگستری، اداره شهربانی و ریاست اداره آگاهی تهران را برعهده داشت و پس از ورود مستشاران سوئدی به سمت معاونت شهربانی تهران منصوب شد.

مدت کوتاهی هم وزارت کشور او را به صدارت مازندران، شیروان، تربت جام، تربت حیدریه و دره گز منصوب کرد و سپس به عنوان رئیس شهربانی اصفهان و شیراز برگزیده شد. در سال ۱۳۱۵ با سمت مدیر کل وزارت پیشه و هنر خدمت کرد و بعد مدیر کل ذوب آهن شد و در سال ۱۳۲۱ بازنشسته شد. پس از شهریور ۱۳۲۰ مدتی در حبس ماند و سپس آزاد شد. در رادیو تهران جزو مشاورین شورای عالی بود و موفق به دریافت نشان درجه دو علمی از وزارت فرهنگ و هنر گردید.

او آثاری چون: رستم و سهراب، شتر و گاو و پلنگ، مغازله سیاسی، داستان معروف لادام اوکاملیا را به صورت نمایش موزیکال نوشت.

مشیر همایون سال ۱۲۸۹ و ۱۳۱۲ دو بار اقدام به ضبط آثار خود کرد. هم چنین در سال ۱۳۳۶ آخرین اثر خود را به ضبط می رساند. آثار مشیر همایون شهردار نقطه عطفی است برای موسیقی ایرانی که خارج شدن از چهارچوب سنت را در برخی آثارش گوشزد می کند. در صفحه بیات ترک او شیوه کاملاً سنتی در پیانو نوازی او که متکی به ردیف موسیقی است مشهود است اما در عین حال تحت تأثیر فرهنگ غرب و موسیقی آنان است و در واقع پیانوی ایشان پلی است بین سنت و مدرنیزم که بنا برمقتضیات زمانه خود، آنها را اجرا کرده است.

ضبط اول: در لندن ۱۲۸۸ ش، مصادف با ۱۹۰۹ میلادی سومین سری ضبط دوران قاجار در انگلیس انجام یافت که تیم ۸ نفره راهی لندن شدند که اعضای آن عبارت بودند از: درویش خان ۳۷ ساله نوازنده تار و سرپرست گروه، سید حسین طاهر زاده ۲۷ ساله خواننده، باقر خان نوازنده کمانچه ۳۲ ساله، حسین خان هنگ آفرین ۳۳ ساله نوازنده ویولن، حبیب الله مشیر همایون شهردار ۲۷ ساله نوازنده پیانو، اکبر خان فلوتی ۳۰ ساله، رضا قلی خان خواننده ۳۵ ساله و میرزا اسدالله خان نوازنده تار و سنتور بالغ بر ۶۰ سال. حسین خان هنگ آفرین برادر اکبر فلوتی بوده است و رضا قلی خان (پدر زن سید جواد بدیع زاده) معروف به رضا نظمیه دایی مشیر همایون شهردار.