مسعود پورقریب
«هجای اشعار امیر بیشتر به لحاظ قالب و موسیقی کلام و تعداد هجاها، به بحر سپنتامینیو (گات ها) که ۴ مصرع و ۱۱ هجا دارد نزدیک است، و با نیکی نامه‌ی مرزبان ابن رستم هم‌وزن است، همچنین به اشعار مانی که از «طرفان» ترکستان چین به دست آمده است نزدیکی دارد، زیرا به لحاظ هجاها و موسیقی کلام با هم برابرند» (پهلوان ۱۳۸۸، ۷۷). شاید در برخی از مصراع ها و ابیات امیری، با توسل به نوع خاصی از گویش‌های منطقه و یا کوتاه و بلند خواندن هجاها، بتوان ساختار عروضی یافت، اما آنچه توسط یک شنونده‌ی کار آزموده، دریافت می‌گردد، ساختار هجایی و خارج از اوزان عروضی است. این دیدگاه زمانی قطعی‌تر می شود، که شنونده ی کار آزموده، خود اهل مازندران باشد.
«عمادی معتقد است که امیری‌ها عروضی‌اند، هر چند گاهی ضرورت‌های ملودیک هجاهای کوتاه و بلند را جایگزین یکدیگر می‌کند، اشرفی که خود شاعر است، برخلاف عمادی با استثنا کردن امیری‌ها همه دیگر اشعار مازندرانی را عروضی به حساب می‌آورد» (فاطمی ۱۳۷۸، ۱). «ترانه‌های امیر پازواری در اوزان ۱۰ الی ۱۴ هجایی سروده شده و شامل ترانه‌های چهارپاره، شش‌پاره و هشت‌پاره است» (اسماعیل پور ۱۳۸۰، ۸). اشعار امیر پازواری عمدتا ۱۲ هجایی هستند. گاهی حتی در یک شعر واحد تعداد هجاهای ابیات با هم متفاوت هستند، عروضی دانستن اشعار امیری می‌تواند ناشی از دیدگاه‌های اتیک به این مسئله، و سعی در قرار دادن آن در یک چارچوب مشخص و از پیش تعیین شده باشد، که با توجه به تعلق این سیستم شعری به دوران پیش از اسلام، اساسا چنین تفکری درست نیست. نمونه‌ای از اشعار امیر پازواری در ذیل آورده شده است (پازواری ۱۳۳۷، ۱۳۰):
«اشعار امیری به دو صورت اجرا می‌شوند: نوع اول در قالب چهار مصراع که شاعر با دو بیت مطلب و پیام شعری را به مخاطب می‌رساند، نوع دوم در قالب چهار بیت با طرح چیستان، ضرب‌المثل و یا سوال و جواب همراه است که دو بیت اول سوال و دو بیت دوم جواب آن است» (مدنی ۱۳۸۹، ۲۶). بر اساس نحوه‌ی اجرای امیری، درصورتی که از چهار مصراع تشکیل شده باشد به آن امیری کوتاه، و اگر از چهار بیت ساخته شده باشد، به آن امیری بلند می‌گویند.
«بیشتر محققان منطقه بر این عقیده اند که محتوای اصوات امیری‌خوانی از سه دانگ بیشتر نیست که امیر خوان یا تبری‌خوان مرسوم در مازندران، آن را بر حسب ذوق خود به گوشه‌های مختلف ترنم می‌کند» (دانای علمی ۱۳۹۵، ۴۶۳). البته این گفته اخیر هم چندان صحیح به نظر نمی‌رسد، زیرا آواز امیری با یک ملودی تقریبا ثابت و در فواصلی شبیه به شور اجرا می‌گردد و ادعای اجرای این آواز در گوشه‌های مختلف دور از واقعیت می‌نماید.
فواصل اجرای «امیری مشابه با عشاق دشتی است اما نباید گفت در خود عشاق یا شور است چون حالت اجرایی آن کاملا با موسیقی دستگاهی متفاوت است» (مدنی ۱۳۸۹، ۲۷). اما با ارجاع به مطلب پیش رو، کلیت آواز امیری، بهتر برای ما توصیف می گردد: «امیری آوازی است که از عشاق دشتی شروع شده و به دستگاه شور فرود می‌کند و معمولا وسعت صوتی آن از یک اکتاو تجاوز نمی‌کند، این آواز در نقاط مختلف مازندران با واریاسیون‌های مختلف خوانده می‌شود» (قلی نژاد ۱۳۷۹، ۳۰).
۱ نظر