علیرضا مهندس
مقدمه
نظیر علی جیرازبوی، مدرس موسیقی هندی در مدرسه‌ی مطالعات شرقی و افریقایی لندن، استادیار مطالعات آسیایی در دانشگاه وینسور انتاریو، استاد تمام موسیقی کلاسیک و مردمی جنوب آسیا در دانشگاه کالیفرنیا، بنیان‌گذار دپارتمان اتنوموزیکولوژی و موسیقی‌شناسی سیستماتیک و عهده‌دار ریاست جامعه‌ی اتنوموزیکولوژی، در تاریخ ۳۱ اکتبر ۱۹۲۷ در لندن، از خانواده‌ای هندی چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و دبیرستان خود را در بمبئی هند گذراند و در کنار آن به یادگیری ساز سیتار هندی پرداخت. پس از فارغ‌التحصیلی از مدرسه‌ی دن و دانشگاه واشنگتن، دوره‌ی دکترای خود را نزد پروفسور آرنولد آدریان بیک در مدرسه‌ی مطالعات شرقی و افریقایی گذراند و مدرک دکترای خود را در سال ۱۹۷۱ دریافت کرد. او بیش از یکصد اثر متنی و آثار صوتی و بصری مختلفی در حوزه‌ی موسیقی کلاسیک و مردمی هند منتشر کرده است. او بنیان‌گذار مرکز آرشیو و پژوهش اتنوموزیکولوژی در انستیتو امریکایی موسیقی هند در دهلی‌نو است. مقاله‌ی حاضر که در سال ۱۹۷۷ منتشر شده است، به بررسی دیدگاه عینی و ذهنی در آوانگاری موسیقی می‌پردازد. جیرازبوی در این مقاله به نقد و بررسی آوانگاری خودکار می‌پردازد که حدود بیست سال پیش از نگارش این مقاله، با اختراع دستگاه ملوگراف توسط چارلز سیگر ممکن شده بود. (علیرضا مهندس)
دیدگاه «عینی» و ذهنی در آوانگاری موسیقی
«اگر گرامافون اختراع نمی‌شد، اتنوموزیکولوژی هیچ‌گاه نمی‌توانست به عنوان یک علم مستقل رشد کند.» (کونست ۱۹۵۹:۱۲). پیش از اختراع گرامافون، پژوهشگران موسیقی غیرغربی ناچار بودند تا آوانگاری را به‌وسیله‌ی گوش در محل تحقیق انجام دهند؛ نت‌نگاری‌های حاصله، «با آن که با نیت خیر انجام شده بودند، اما به طور معمول از هر لحاظ دارای کاستی بودند، به طور مثال، از نظر ریتم و نغمات» (همان). برخی اوقات، پژوهشگران اولیه موسیقی را به هنگام برگزاری فستیوال‌ها و تشریفات مذهبی، از میان همهمه‌ی همراهی‌کننده‌ها و بدون داشتن امکان تکرار آوانویسی می‌کردند. (۱)
رویارویی با بسیاری از دشواری‌ها در آوانگاری موسیقی‌های سنتی ناشناخته، و این واقعیت که شیوه‌های مرسوم آوانگاری در رساندن سبک و چگونگی اجرای موسیقی ناموفق بوده‌اند، برخی را به‌سوی یادگیری آن ترانه‌ها و استفاده از تفسیر شخصی برای توصیف آن سنت‌های موسیقایی سوق داد که برخی اوقات با نتایج بسیار عجیبی همراه بود. نتل (۱۹۶۴:۱۰۰) به داستان ساختگی انسان‌شناسی اشاره می‌کند که یک ترانه‌ی بومی استرالیایی را آموخت و هنگامی که در راه طولانی بازگشت به اروپا آن را تمرین می‌کرد، چنان آن را (احتمالا ناخودآگاه) دستخوش تغییر نمود که تبدیل به یک ترانه‌ی فولکلور آلمانی شد.
فونوگراف، افزون بر فراهم کردن امکان پایش آوانگاری‌های میدانی، به وضوح ابعاد جدیدی را به مطالعات اتنوموزیکولوژی اضافه نمود. کونست (همان.) توجه را به یکی از این ابعاد جلب می‌کند، سبک موسیقایی، که اکنون می‌توانست در مطالعات تطبیقی مورد بررسی قرار گیرد. ضعف طبیعی همان‌دهی (مطابقت نسخه‌ی ضبط شده با واقعیت) سیلندر اولیه، صفحه‌ی گرامافون و فیلم‌نگارها (۲) و فاسدشدنی بودن مواد خام آن‌ها، که تحمل تکرارهای متعدد را نداشت، باعث شده بود تا آوانگاری با استفاده از این ابزار ضبط ابتدایی تبدیل به عملی دشوار شود.
با اختراع نوار مغناطیسی و ضبط‌صوت‌ها، رشته‌ی اتنوموزیکولوژی محرکی پیش‌برنده را در دهه‌ی ۱۹۵۰ دریافت نمود. این دستگاه‌ها جمع و جور، سبک، قابل حمل و بسیاری از آن‌ها در سطح بودجه‌ی جهانگردان عادی بودند و منجر به در دسترس قرار گرفتن بسیاری از موسیقی‌های پیش‌تر ناشناخته در غرب شدند. برای آوانگاران، مزایای نوار نسبت به صفحه یا سیلندر آشکارتر از آن بود که شمرده شود. با این حال، هنگامی که ضبط‌صوت‌ها به طور پیوسته از هر نظر بهبود می‌یافتند و کلکسیون‌های چشمگیری از مواد ضبط‌شده وجود داشت، هیچ پیشرفت اساسی مهمی در بیست سال گذشته تا آنجا که آوانگاران بدان اهمیت دهند وجود نداشت.
پی‌نوشت
۱- هلن رابرتس (۱۹۳۱:۱۱۱)، هر چند، به برخی از امتیازات آوانگاری‌های «دستی» که در آن حوزه انجام شده‌اند اشاره می‌کند.
۲- یکی از ابتکارات دهه‌ی ۱۹۳۰ دستگاه ضبطی بود که در آلمان ساخته شده که تفی‌فون نامیده می‌شد. این دستگاه بر روی یک نوار ممتد ۳۵ میلی‌متری فیلم شیارهایی را ایجاد می‌کرد. طول این نوارها از ۲ تا ۲۰ متر بود، که در آخرین نسخه امکان ضبط ممتد تا بیش از یک ساعت را می‌داد. یک دستگاه از این نوع را دکتر. آ. آ. بیک برای تحقیق میدانی خود در هند طی سال‌های ۱۹۳۷ الی ۱۹۳۸ استفاده نمود. امکان دارد که کیفیت ضبط فراتر از حد انتظار بوده باشد؛ با این حال، فیلم معمولا در طی سال‌ها شکننده می‌شد و گیر کردن شیارها اغلب مشکلی جدی بود. با این وجود، در سال ۱۹۶۸ کپی‌های نواری از این مجموعه‌ی باارزش توسط آ. آ. دیک در مدرسه‌ی مطالعات شرقی و افریقایی دانشگاه لندن گرفته شد، جایی که نسخه‌های اصلی و مجموعه‌ای از کپی‌ها نگهداری می‌شوند. یک مجموعه‌ی دوم در آرشیو اتنوموزیکولوژی یو سی ال ای قرار دارد.
۱ نظر