گفتگوی هارمونیک
این کتاب برگرفته از رسالۀ دکترای سپهر سراجی در دانشگاه تهران است که با مقدمه‌ای از استاد راهنمای رساله، دکتر ساسان فاطمی به چاپ رسیده‌است.
این تحقیق از گام‌های نخستین در جهت تولید دانش و نظریه‌پردازی در حوزه‌ی موسیقی ایرانی و به‌طور خاص شناخت چند و چون فن آهنگسازی در این گونه‌ی موسیقایی به شمار می‌رود. کتاب در قالب سه مرحله، در مسیری از کل به جزء برای رسیدن به نظریۀ آهنگسازی در موسیقی ایرانی گام برمی‌دارد.
در مرحلهٔ آغازین به مسئلهٔ هویت پرداخته شده‌است و پاسخ به این پرسش اساسی که ما دقیقا از چه رپرتوار یا کارگان‌هایی به عنوان «موسیقی ایرانی» سخن می‌گوییم. مرحله دوم شامل تعاریف و مبانی تخصصی مربوط به فن آهنگسازی است و سومین مرحله شامل مطالعه، دسته‌بندی و معرفی ویژگی‌های هر یک گفتمان‌های آهنگسازی در موسیقی ایرانی است.
سراجی در بخشی از یادداشت نویسنده بیان می‌کند: «در دوران نوجوانی که بسیار پیگیر مباحث نظری، به‌ویژه مسئله‌ی نوگرایی و ضرورت آن، در حوزه‌ی موسیقی ایرانی بودم، موضوع چندصدایی در موسیقی ایرانی بحثی داغ و پرطرفدار بود. دغدغه و سودای موسیقیِ ایرانی چندصدایی شده به اَشکال مختلف در آثار و گفتار موسیقی‌دانان ایرانی موج می‌زد و همچنان نیز کمابیش ادامه دارد.
در همین دوران و هنگام تحصیل در رشته‌ی آهنگسازی کم‌کم متوجه شدم که اگر به جای طرح این سؤال که «موسیقی ایرانی را چرا و چگونه باید چندصدایی کرد؟»، بپرسیم: «بنیادها و مبانی نظری آهنگسازی در موسیقی ایرانی چیست؟»، آنگاه می‌توانیم به سؤال نخست نیز راحت‌تر پاسخ دهیم، چراکه چندصدایی خود یکی از سرفصل‌های دانش و فنی
بزرگ‌تر، یعنی آهنگسازی، محسوب می‌شود.
بنابراین با مرور زمان به این نتیجه رسیدم که باید پرسشها به‌جای چندصدایی، هارمُنی و کنترپوان، به چیستی، چرایی و چگونگی «آهنگ‌سازیِ موسیقیِ ایرانی» معطوف شود».
او در جای دیگری می‌نویسد: «همه‌ی این جست‌وجوها از جایی آغاز شد که شخصاً به این نتیجه رسیدم که آهنگسازی به یکی از کلیدواژگان مهم و تعیین‌کننده‌ی مرتبط با سنت ایرانی تبدیل شده است.
اگر در سال‌های گذشته، مفاهیمی مثل ردیف و تحلیل آن، دستگاه و ساختار آن، چگونگی ارتباط موسیقی معاصر با موسیقی قدیم ایران یا چندصدایی، پرسش‌هایِ اساسیِ فراروی سنت بودند، با به‌نتیجه رسیدنِ بعضی از آن پرسشها و یافتن پاسخ‌هایی (البته نسبی نه مطلق) برای آن‌ها، حال می‌بایست به مسئله‌ی آهنگسازی در سنت پرداخته می‌شد تا بتوانیم در صورت امکان به پاسخی درخور دست یابیم (که امیدوارم یافته باشیم).
با توجه به حجم عظیم کارگان آهنگسازی‌شده و اهمیت فزاینده‌ی آن در سنت، به نظر می‌رسید بخش بزرگی از مفاهیم و مبانی نظری موسیقی ایرانی، در گرو تحلیل و تشریح این کارگان باشد. از سوی دیگر، باید پذیرفت که عمده‌ی رویدادهایِ ذهنی خلاقه‌ی سنت در دهه‌های اخیر یا مستقیماً مربوط به کارگان آهنگسازی‌اند، یا به‌نوعی به فعالیت آهنگسازانه مرتبط‌اند. ازاین‌رو، اولویت و ضرورت تحقیق و پژوهش در این زمینه به‌شدت احساس می‌شد».
اگر مطالب این کتاب توانسته باشد به برخی پرسش‌های امروزین فراروی سنت موسیقی ایرانی پاسخ دهد و خوانندگان و صاحب‌نظران را متقاعد کند، آنگاه این متن علمی و دانشگاهی به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع شناخت موسیقی ایرانی و چگونگی آهنگسازی در این زمینه شناخته خواهد شد.
کلیدواژه: آهنگسازی، موسیقی کلاسیک ایرانی، سپهر سراجی، ساسان فاطمی
عنوان:
دربارۀ کتاب آهنگسازی در موسیقی کلاسیک ایرانی؛ گفتمان‌ها و مسئلۀ هویت نوشته‌ی سپهر سراجی
۱ نظر