گفتگوی هارمونیک
- نتهای عَرَضی متفاوت در ردیف حاضر
در نگارش مفخمپایان از ردیف حاضر نتهای عَرَضیای مشاهده میشوند که نسبت به دیگر ردیفهای موسیقی ایرانی متفاوتاند. در ادامه، این نتهای عَرَضی فهرست شدهاند. بهعنوان مثال، در گوشۀ گیلکی آواز دشتی در دانگ اوج بهجای دوسُری از دودیِز استفاده شده است.
البته این موارد میتوانند اشتباه نتنگار هم باشند، چنانکه نگارنده چنین سهوهایی را در نگارش مهدیقلی هدایت و حسین یاحقی نیز دیده که بهجای علامت ربعپرده از علامت مشابه نیمپرده استفاده کردهاند.
تنظیم ردیف حاضر برای تار و سهتار
چنانکه مفخمپایان در مقدمۀ خود بر چاپ پیشین کتاب حاضر نوشته است ردیف حاضر در نسخۀ اصلی آن توسط استاد موسی معروفی برای تار تنظیم شده و مفخم آنرا یک پرده زیرتر برای ویلن بازنویسی کرده است. از آنجا که مفخمپایان این مجموعه را در چپکوک نوشته است، بنا بر نوشتۀ مفخم، تنظیم استاد موسی معروفی نیز میبایست در چپکوک بوده باشد. (دستنویسهای بهدستآمده از ردیف حاضر_ که در صفحات پیشین به آن اشاره شد_ نیز مؤیّد این مطلباند.)
اجرای مطالب ردیف حاضر در چپکوک ویلن با سازهای مضرابی (تار، سهتار، سنتور) غیرممکن نیست، چنانکه اینجانب در مراحل پایانی ویرایش کتاب حاضر، سنتور را در چپکوک ویلن کوک کردم و قسمتهایی از نتهای کتاب حاضر را در کوک اصلی (چپکوک ویلن) نواختم که تجربهای جدید فرارویم گذاشت و دریافتم در برخی آوازها، مانند بیات ترک سُل و دشتی سی، اجرای چپکوک ویلن با سنتور خوشدست، خوشخوان و قابل اجراست و در برخی دیگر، مانند دستگاه همایون، با وجود نتهای عَرَضیای نظیر دوبِکار، دوسُری و دودیِز اجرا با سنتور تنها درصورتی قابل اجرا است که دو خرک ششم و هفتم سنتور بهصورت پیاپی «دوبِکار و دودیِز» یا «دوبِکار و دوسُری» کوک شود.
باری، برای انتقال محتوای ردیف حاضر از ویلن به تار و سهتار، نزدیکترینْ انتقال به فاصلۀ دوم بزرگ بمتر بود (کوکی که موسی معروفی ردیف حاضر را در آن برای تار نوشته است) و شاید در چپکوک این ردیف صدادهی بهتری میداشت و جملات تناسب بیشتری با چپکوک میداشت اما از آنجا که هدف اینجانب از انتشار ردیف حاضر کاربردیکردن آن برای تدریس بود و امروزه اجرای دستگاهها و آوازها در تعلیم ردیف از موضع راستکوک بیشتر مرسوم است، اینجانب کوک دستگاهها را با کوک ردیف میرزاعبدالله به روایت نورعلی برومند منطبق کردم تا نوازندگان تار و سهتار بهتر بتوانند محتوای ردیف روایت برومند را با ردیف حاضر تطبیق دهند و بهخصوص به دلیل حضور پررنگ شعر در آن در قیاس با ردیف میرزاعبدالله و دیگر ردیفهای تار و سهتار که از این جهت فقیرند از آن بهعنوان منبعی تکمیلی استفاده کنند. این کوک، بهجز آوازهای شور و دستگاه سهگاه، با کوکهای ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی، گردآوردۀ موسی معروفی نیز تطابق دارد.
۱ نظر