گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

مهشید فراهانی: در تحقیقات متوجه نوع جدیدی از تنبور در دوره ساسانی شدم

مهشید فراهانی

به سازشناسی بپردازیم؛ «بربت» جز سازهایی است که معمولا ریشه آن را به دوران ساسانی منصوب می‌دانند؛ شما به نتیجه قطعی در این مورد رسیدید؟ و آیا شکل این ساز در طول تاریخ تغییر کرده است؟
بربت در علم سازشناسی در گروه لوت‌های دسته کوتاه قرار می‌گیرد که ریشه‌ آن‌ و‌ نمونه‌های قدیمی‌تر از آن در خراسان بزرگ و تمدن‌های سغد و‌خوارزم وجود داشته است و به نظر می‌رسد ریشه‌ای کهن در این منطقه داشته باشد. متاسفانه آثار باستانی این منطقه در دسترس نیست و از طرفی بر روی آثار در دسترس هم‌ پژوهشی انجام نشده است. به همین دلیل نمی‌توان با قاطعیت در مورد ریشه این ساز نظر داد. اما تا آنجا که من مطالعه کرده‌ام به نظر می‌رسد باید ریشه این ساز را در آسیای میانه جست.

بنابر برخی از پژوهش‌ها «بربت» را به باربد نسبت می‌دهند؛ آیا این موضوع مورد تایید است؟
اصولا سازی با ساختار بربت نمی‌توانسته ابداع فردی باشد یا در یک مقطع زمانی خاص ابداع شده باشد. بر اساس تصاویر موجود، این ساز د‌ر ‌دوره ساسانی ساختار کاملی داشته است که بر اساس آنچه مشاهده می‌کنیم و‌ با استناد به برخی پژوهش‌ها، تغییر چندانی در ساختار آن رخ نداده است. تغییرات در این ساز بیشتر در بخش تارهای آن رخ داده؛ در دوره ساسانی این ساز چهار تار داشته که بعد از اسلام به پنج تار افزایش پیدا کرده و بعدها نیز تارهای آن جفت شده‌است و هم ‌اکنون هم یازده تار روی این ساز بسته می‌شود.

همان‌طور که می‌دانید تنبور یکی از سازهای باستانی ایران است که ریشه آن به دوران ساسانی می‌رسد، در کتاب به موضوع جدیدی در این مورد رسیدید؟
قطعا تنبور یا لوت دسته بلند، سازی بسیار کهن‌تر از دوره ساسانی است و نخستین نشانه آن به هزاره سوم پیش از میلاد باز می‌گردد. در کتاب «سازنامه» به این‌ دیرینگی اشاره شده اما نکته مهم در مورد تنبور که در کتاب «سازنامه» به آن رسیدم این است که مخاطب برای نخستین بار تصویری از تنبور دوره ساسانی را می‌بیند و مهمتر این‌ که تصویر تنبور در دو‌ شکل کاسه گلابی ‌و تنبور کاسه دو بخشی برای اولین پیش‌روی مخاطب قرار می‌گیرد. این بخش از کتاب برای خودم نیز بسیار جالب بود و در زمان نوشتن و پژوهش بسیار شگفت زده‌ام کرد.

برای بررسی تصاویر تاریخی از مشاور استفاده کردید؟
بله! در مورد اصالت آثار و مواردی که دانشی در مورد آن‌ها نداشتم در تمام این سال‌ها از همفکری اساتید باستان شناسی بهره بردم و در مورد این کتاب هم با اساتید این رشته بحث و گفتگو داشتم. این بحث ها نه تنها در مورد تصاویر بلکه در مورد زبان‌شناسی، اسامی تاریخی و دیگر موارد هم ادامه داشت.

محمدرضا مقدم

محمدرضا مقدم

۱ نظر

بیشتر بحث شده است