مریم غفاری
دستان‌ها مسائل گوناگونی را بیان می‌کنند، برخی از آن‌ها سرود مذهبی‌اند مانند ”یزدان آفرید”، برخی به حوادث تاریخی اشاره می‌کنند، مانند سرودهای حماسی “کین ایرج” و “کین سیاوش” و غیره که بعد از قرن پنجم، ساسانیان به یادآوری آن‌ها تمایل زیادی نشان می‌دهند.
دستان‌های سروده شده در وصف قدرت و ثروت خسروپرویز عبارت‌اند از: باغ شیرین، هفت‌گنج، گنج بادآورده، گنج گاو و شبدیز.
سایر دستان‌ها در توصیف جشن‌های گوناگون، شادباش بهار و شادی زندگی مانند: نوروز وزرک، سروشیان، آرایش خورشید، ماه بر کوهان، ماه بالای کوهسار، نوشین لبینا، نوشین لبان و غیره.
در این دوره “راست” به یکی از آوازها اطلاق می‌گردیده است و اکنون نیز یکی از دوازده مقام موسیقی ایران و عرب به شمار می‌رود.
باربد آهنگ معروف “گنج بادآورد” را به‌افتخار یکی از سرداران ایران ساخت. گویند گنج‌هایی را که امپراتور روم از ترس خسروپرویز به کشتی آورد و به دریا روانه کرد تا به دست خسروپرویز نیافتد. ولی باد و طوفان آن‌ها را به ساحل مصر و جایگاه ایرانیان فاتح افکند و ایرانیان آن را برگرفتند. این آهنگ به این مناسبت سروده شد و “گنج بادآورد” نام گرفت که به آن “گنج باد”، “گنج بادآورده” و “گنج بادآور” نیز گفته می‌شود. برخی نیز معتقدند “گنج شایگان” همان “گنج بادآورده” است که گنج دوم از هشت گنج خسروپرویز است.
“قفل رومی” یکی از ردیف‌هایی است که باربد نواخته است و نظامی آن را در منظومه خسرو شیرین آورده است:
چو قفل رومی آوردی در آهنگ / گشاید قفل گنج از روم و از گنج”
(راهگانی، ۱۳۷۷: ۱۱۵)
آهنگ‌های نوروز بزرگ، نوروز خردک و باد نوبهاری از نغمه‌های شاد باربد است.
معروف است باربد دارای صد لحن بوده که از میان آن‌ها سی لحن را انتخاب کرده و در مناسبت‌های ویژه بکار می‌برده است.
سی لحن باربد عبارت‌اند از:
گنج بادآورد، گنج گاو، گنج سوخته، شادروان مروارید، تخت تاقدیس، ناقوسی، اورنگی، حقه کاوس، ماه بر کوهان، مشک‌دانه، آرایش خورشید، نیمروز، سبزاندرسبز، قفل رومی، سروستان، سرو سهی، نوشین باده، رامش جان، ساز نوروز، مشکویه، مهرگانی، مروای نیک، راه شبدیز، شب فرخ، فرخ روز، غنچه کبک دری، نخجیرگان، کین سیاوش، کین ایرج، باغ شیرین.
یکی از مشهورترین لحن‌های باربد، ”کین سیاوش” است که از نمایش‌های دراماتیک ایران باستان به شمار می‌رود. ترانه‌ها، نوحه‌ها و سرودهایی که در مرگ سیاوش ساخته و نواخته و خوانده می‌شد بنام ”کین سیاوش” تا قرن‌ها بعد باقی ماند. نوحه‌های “کین سیاوش” را “گریستن مغان” می‌گفتند.
“در بین الحانی که به باربد نسبت داده‌اند نام دو لحن امروز هم در بین ردیف موسیقی قدیم ایران باقی مانده است، یکی گوشه تخت طاقدیس است که جزو دستگاه نوا است و دیگری گوشه ناقوسی است که در همان دستگاه توسط استادان قدیم روایت شده است.” (ساسان سپنتا، بی‌تا)
باربد به قدری مورد علاقه خسروپرویز بود که هرکسی درخواست هایش را توسط او به عرض شاه می رساند. روایت مشهوری وجود دارد که خبر مرگ شبدیز –اسب محبوب خسروپرویز- را باربد با اجرای یک موسیقی به او می دهد.
۱ نظر