سعید یعقوبیان
۲- ترکیبات و افعال نامناسب در خصوص جنبه‌های مختلف موسیقایی. اگرچه نام شخصی به عنوان مصحح متن (سعید موغانلی) در شناسنامۀ کتاب آمده است و در مقدمۀ مترجم نیز از احمد پوری تشکر شده «که با توصیه‌هایی به روانی متن این اثر یاری رساندند» ولی ویرایش متن به شدت لازم و ضروری بوده است. برای نمونه در متن کتاب این نمونه‌ها را می‌خوانیم: «پس از مدتی زدن تار را آغاز کرد. او کمانچه را رها کرد و به زدن تار آغاز نمود.» (ص ۸۳، ۸۴)، «با حافظه‌ای کم‌نظیر مثالی جاندار است.» (ص ۱۶۲)، «کدر و اندوه افاده شده در صدای خوانندگان» (ص ۲۲۸)، «از تار قربان پریموف سهولت، بداهت، سربستی، غنا، تکنیک و لیریزم عمیق و نجیبانه به گوش می‌رسید.» (ص ۳۲۲)، «خمیرۀ این آدم با موسیقی‌ور آمده بود.» (ص ۳۴۹)، «او در پی نوآوری و ارتقاء به بالاترین قله‌های موسیقی علمی می‌زیست» (ص ۵۰۱).
در جای‌جای کتاب موارد متعددی از این دست می‌توان یافت. در خصوص ویرایش نیز در کنار ایرادات فراوان جملات به لحاظ ساختاری و زبانی، در مورد رسم‌الخط نیز اشتباهات فراوانی وجود دارد. برای نمونه: «قتل و عام» (ص ۲۶)به جرأت می‌توان گفت هیچ نیم‌فاصله‌ای در کتاب رعایت نشده است و گاه فواصلی نیز در میان یک کلمه دیده می‌شود. مانند «دیا پازون» (ص ۸۸) یا «هنر پیشگی» (ص ۵۰۰).
به این نمونه که عیناً مطابق رسم‌الخط کتاب آورده شده نیز توجه کنیم: «در مقابل دوستداران طلبکار تفلیس، این خواننده جوان به همراهی تارزن بالا جا گریگور با صدای ظریف خود، چندین موغام و ترانه‌های خلقی را… ایفا نمود». گذشته از رسم‌الخط، همانطور که مشخص است، در ترجمه، اصطلاحات به همان صورتی که در ادبیات موسیقی آذربایجان رایج‌اند آورده‌شده‌است. (خلقی، ایفا، ظریف، طلبکار، سوفلور و…)
۳- فقدان توضیحات لازم در متن: در مواردی مانند برخی رسم‌الخطها (ایسی به جای عیسی یا میرزه به جای میرزا و…) بهتر می‌بود که با ذکر دلایل، ذهن خواننده شفاف و هرگونه اطلاع لازم در این خصوص به مخاطب داده می‌شد. همچنین واژۀ قطار یا قاطار به صورت «قاتار» (ص ۳۱)، صفی به صورت «سفی» (ص ۳۷)،اوزَییر به صورت «اوزئییر» (ص ۴۳)، حق‌وردی‌اف به صورت «حق‌وئردیئف» (ص ۲۷۵) و مهرعلی به صورت «مهرآلی» (ص ۳۳۵) نوشته شده است.
۴- اصلاح نکردن اشتباهات بارز نویسنده که نشان از بی اطلاعی مترجم در خصوص موضوع کتاب بطور خاص و موسیقی بطور کلی دارد. باز هم نمونه‌ها برای این نقص فراوان‌اند ولی مثال‌مان را از فصلی انتخاب می‌کنیم که یقیناً برای خواننده‌ی ایرانی کتاب جالب توجه خواهد بود؛ فصلی که به اقبال‌آذر اختصاص دارد. (با زحمت فراوان این فصل از کتاب را نیز می‌یابیم) امروزه با مستندات فراوان می‌دانیم که اقبال به یقین در روستای الوند شهر قزوین به دنیا آمده بوده اما شوشینسکی به هر دلیل (شاید فضای سیاسی عصر او) ادعای روح‌الله خالقی مبنی بر تولد اقبال در قزوین را با ابراز اطمینان رد کرده: «ادعای روح‌الله خالقی بدون تردید درست نیست. ابوالحسن خان در تبریز زاده شده است.» (ص ۱۹۹). در چنین مواردی از یک مترجم مطلع و مسئول انتظار می‌رود با بررسی موضوع و درج توضیحات تکمیلی، آگاهی‌بخشی درستی برای خواننده داشته باشد.
۵- از دیگر موارد مهم، تصاویر کتاب است که در چنین منبعی اهمیتی ویژه دارد و متاسفانه در نازل‌ترین کیفیت ممکن چاپ شده‌اند. مانند صفحۀ ۱۷۰، ۱۷۱، ۳۰۴، ۳۰۵ و ۳۸۷ و بسیاری صفحات دیگر.همچنین در بسیاری از جاهای کتاب، صفحاتی در میانه‌ی فصول وجود دارد که نصفه نیمه رها شده‌اند و دلیل آن نیز مشخص نیست.
۶- اشتباه در ترجمۀ نام اشخاص سوای ایرادهای رسم‌الخطی که گفته شد، بی‌شمار است. مثلاً «واساک محمداف» (ص ۴۵) به جای واساک مدداف، «موسس کونیانس موتا» (ص ۴۵) به جای موسس کونی‌یانس، «کایت ساکف» (ص ۵۰) به جای آ. ت. کایتساک‌اف، «ته وس ، بالایانس» (ص ۵۱) که در ظاهر به نظر می‌رسد نام دو نفر استبه جای تِووس بالایانسی، «واکومل کوموف» (ص ۳۴۰) به جای واقو ملکم‌اف و «اوغلانلای ، آتا» (ص ۴۵۱) به جایاوغلانلاری‌آتا.
با تمام ایراداتی که به برخی از آنها اشاره شد، قیمت کتاب چهل‌هزار تومان تعیین شده‌است که با توجه به کیفیت پایین چاپ آن چه به لحاظ کیفیت کاغذ و چه به لحاظ تصاویر، محتوا و آماده‌سازی پیش از چاپ، قیمت عادلانه و موجهی نیست. مهمترین کتاب تاریخ موسیقی معاصر آذربایجان پس از سال‌ها با بی‌مسئولیتی ناشر و مترجم در حالی روانه‌ی بازار کتاب در ایران شده‌است که با توجه به معروفیت و اهمیت کتاب، احتمالاً علاقمندان زیادی را به دام خواهد انداخت و پشیمان خواهد ساخت. نوشته‌ی حاضر، مشتی بود نمونۀ خروار و بیشتر و پیشتر تلاشی است در احقاق حق کار بینهایت ارزشمند فریدون شوشینسکی که به بدترین شکل ممکن منتشر شده است.
نوشتن نقدی جامع و کامل بر این کتاب، کاری‌ست ناممکن چرا که خود کتابی خواهد شد در حد و اندازۀ همین کتاب!علاقمندان و به ویژه پژوهشگران تاریخ موسیقی باید آگاهی داشته باشند که متن کتاب «تاریخ موسیقی آذربایجان» ترجمه‌ای است غیردقیق، نامطمئن، ناقص و غیر قابل اعتماد و استناد.
مطلب جامع و کاملی بود ممنون