علیرضا میرعلی نقی
در زمینه سازشناسی نیز امین شهمیری را باید از پیشکسوتان این دانش موزیکولوژی دانست. سابقه پژوهش درباره ساز در ایران به مطالبی چند از حسین علی ملاح و امین شهمیری در مجلات موسیقی گذشته محدود بود. کتاب ملاح بعدها به صورت مستقل چاپ شد.
همچنین تحقیقات محمد تقی مسعودیه پس از فوت او با نواقصی فراوان به چاپ رسید و این اواخر دایره المعارف سازشناسی رضا درویشی گرچه اثری جامع در حوزه سازشناسی است اما کارکردهای عمومی کمتری دارد و نقش مرجع تحقیقی یافته است، اما مقالات امین شهمیری با نگرشی موجز در بیان ساختمان سازها در کنار اثر حسینعلی ملاح و نیز سازشناسی پرویز منصوری همچنان منابع عمومی تر سازشناسی محسوب می شوند. شهمیری در کتاب صداشناسی موسیقی، برخی سازها را معرفی کرده که از همین الگو تبعیت می کند.
به مقاله او درباره ساز سه تار در کتاب صداشناسی دقت کنید: «سه تار سازی است قدیمی و از دسته سازهای زهی که در اثر ضربه ناخن انگشت سبابه به صدا در می آید. وجه تسمیه سه تار معلوم است؛ زیرا اول دارای سه سیم بوده و بعد ها یک سیم به آن اضافه شده است.
می گویند که سیم چهارم را «مشتاق علیشاه» اضافه کرده و به نام او آن را «مشتاق» گویند. سه تار تشکیل شده از کاسه، دسته و پنجه که محل گوشی ها است. کاسه این ساز تقریبا کروی و به شکل گلابی است که از وسط نصف کرده باشند. جنس کاسه از چوب درخت توت است. روی کاسه ساز صفحه نازک چوبی قرار دارد که در روی آن نزدیک دسته ساز چند سوراخ تعبیه شده است.
اندازه سه تار در نواحی مختلف فرق می کند و بطور متوسط در حدود ۷۶ تا ۸۰ سانتی متر است محل ارتعاش آزاد سیم یعنی فاصله خرک تا شیطانک ۶۳ سانتی متر است. روی دسته به وسیله زه باریکی پرده بندی شده است و در پهلوی دسته شیاری است که محل گره زدن زه پرده ها است. پرده های اصلی با چند لا، زه پیچیده شده است که آن را شاه پرده و پرده های فرعی را میان پرده می گویند… در آزمایش هایی که روی تارهای مرتعش به عمل آمده معلوم شده که سیم هایی که با زدن مضراب به ارتعاش در می آید اگر محل مضراب در کنار باشد «هارمونیک» فراوان یا فرکانس زیاد ایجاد می کند. از این جهت چنین سازی صدایی تیز فلزی دارد. در صورتی که اگر به جای مضراب ناخن یا انگشت را بکار بریم از عده هارمونیک با فرکانس زیاد کاسته شده و صدا ملایم تر به گوش می رسد از این جهت صدای سه تار از سازهای مشابه لطیف تر است.»
هفدهم بهمن، هفتاد و هفتمین سال حیات استاد امین شهمیری است. او از قدیمی ترین مدرسان علوم مربوط به موسیقی است که متاسفانه به دلیل فروتنی بیش از اندازه و فداکاری های فرهنگی بسیار، به اندازه ای که باید و شاید شناخته نشده و صد البته که روحیه علمی او نیز چنین خواسته است. بیش از چهارنسل از هنرجویان موسیقی از آموزشهای شهمیری در زمینه صداشناسی استفاده کرده اند و هنوز هم می کنند. برایش آرزوی سلامتی و طول عمر می کنیم.
روزنامه ایران (۱۶ آبان ۱۳۸۵)
۱ نظر