نگاهی به آثار و زندگانی روح‌انگیز (۲)

روح انگیز در اواسط دهه چهل در کافه ای در خیابان منوچهری باشی با ۵۰ تومان دستمزد می‌خواند که نوازنده تار اسماعیل کمالی شاگرد نی‌داوود بود. استاد نصرالله ناصح پور تعریف می‌کرد که نزد عبدالله خان دوامی می‌رفتم ایشان از من خواست که شنیده‌ام روح انگیز در کافه ای می‌خواند مرا ببر ایشان را ببینم، در کافه ای بود که صنف قصاب‌ها آنجا بودند به اتفاق استادم رفتیم؛ گارسون را صدا کردم گفتم به خانم روح انگیز بفرمائید استاد عبدالله خان دوامی اینجاست و بعد خانم روح انگیز آمد سر میز کلی صحبت کردند و استاد دوامی خیلی خوشحال شده بود که ایشان را دید.

ضبط آثار روح انگیز 
از روح انگیز شش دوره ضبط صفحه انجام شده، از تعداد دقیق صفحات اطلاع دقیق در دست نیست. ضبط اول- کمپانی پولیفون ۱۳۰۶ – بایدافون ۱۳۰۸ – پارلوفون ۱۳۰۹ – هیزمسترزویس – ۱۳۱۲ هیز مستر زویس ۱۳۲۶ – کمپانی موزیکال ۱۳۲۸ ش. کمپانی بایدافون، ۷۴ اثر از آثار کلنل وزیری را ضبط کرده که ۴۴ اثر با صدای روح انگیز است؛ وصال دوست، جور فلک، بیات اصفهان بست هام، سرود ای وطن با شعر عبدالعظیم قریب، منقل وافور با شعر گل گلاب (به‌صورت نمایش موزیکال است درباره مضرات مصرف مواد مخدر که در آن صدای کلنل وزیری آهنگساز اثر هم به‌گوش می‌رسد) و سرودهای کودکان از جمله این آثار است.

یکی از آثار زیبای روح انگیز که امروز ملاک و مصدر تدریس آواز ویژه بانوان است، در سال ۱۳۲۶ به ضبط رسید که با ویولن مهدی مفتاح اثری در مایه دشتی می‌خواند و شعر آن از هلالی خفستانی است:
دل خون شد از امید و نشد یار یار من ای وای بر من و دل امیدوار من

همچنین در سال ۱۳۵۶ ردیف آوازی وی با تار ابراهیم سرخوش به ضبط رسیده است.
حدود آواز روح انگیز که با ارکستر مدرسه عالی موسیقی با تار تنهای کلنل وزیری ضبط شده با کوک سازهای غربی و دیاپازدن است. قسمت‌های تحریر و تکیه‌های پی در پی آوازی حدود نت سل تعیین می‌شود و یکی از اجراهای زیبای بیات اصفهان همراه با تار وزیری است که این شعر حافظ را می‌ خواند:
صبحدم مرغ چمن با گل نوخاسته گفت نازکم کن که در این باغ بسی چون تو شکفت

این آواز در اصفهان سل اجرا شده است. بعضی تحریرهای آن حالت تکیه‌های متوالی پایین رونده یا بالارونده تار را به خود گرفته و روح انگیز با مهارت از عهده اجرا برآمده است. صدای او شفاف و رسا و در اوج نیز راحت است و با همان متروسوپرانوی اروپایی قابل تطبیق است. با این تفاوت که در قسمت بم کمی از آن حدود تجاوز می‌کند و وسعت بیشتری دارد.

بعضی قطعات مانند سرود ای وطن – با شعر خوشا آنکس که دارد یار عاقل – درمایه دشتی گام شور اجرا شده است. پایین ترین حدودی که او به راحتی خوانده نت لا است که با حدود متروسوپرانو تطبیق می‌کند و در تحریرهای اوج عشاق اصفهان تا حدود فابکار در عشاق با اشاراتی به سل را خوانده که حدود دواکتاو را به راحتی زیر پوشش صوتی خود قرار می‌دهد.

روح انگیز پس از انقلاب به لندن مهاجرت کرد و در سال ۱۳۶۳ در آنجا فوت می‌کند. پیکرش به ایران منتقل و در حجره ۹۵۳ بهشت زهرا به خاک سپرده می‌شود.

منابع و مأخذ
چشم انداز موسیقی ساسان ص ۲۰۶ و ۲۷۱
مجله هنر موسیقی شماره ۳۴ – نوروز ۸۱
خاطرات پرویز خطیبی- ۱۳۸ ص ۲۵۱
کتاب مایکل کنی یر صفحات فارسی – کمپانی

فصل نامه خانه موسیقی شماره ۴۷