موسیقی میکروتونال چیست؟ (۱)

نوشته زیر ترجمه مطلبی است تحت عنوان “What is microtonal music?”، برگرفته از سایت موسسه “Huygens-Fokker”، که به طور خلاصه به ماهیت و چیستی موسیقی میکروتونال و ابعاد آن می پردازد. موسسه “Huygens-Fokker” که در هلند مستقر است، از سال ۲۰۰۹ و از طریق برگزاری کنسرت و کارگاه‌های آموزشی و تئوریک، به اشاعه موسیقی میکروتونال می پردازد. (شاهین مهاجری)

موسیقی میکروتونال چیست؟
موسیقی میکروتونال، نوعی موسیقی است که از فواصل موسیقایی متفاوتی در مقایسه با سنت رایج موسیقی غربی استفاده می کند.

میکروتونالیته را می توان یک مفهوم فرهنگی- تاریخی دانست که شامل مجموع‌های از تلاش‌های تاریخی و معاصرموسیقایی می باشد. هدف این تلاش‌ها، ر‌هایی از محدودیت‌‌های سیستم معتدل دوازده نیم پرده ای است که به‌ طور یک جانبه بر موسیقی غربی تسلط داشته است.

موسیقی میکروتونال به آهنگساز، نوازنده و شنونده موسیقی غربی امکان شنیدن سیستم ‌های فواصل متنوع موسیقی را داده و دیدگاه رایج نسبت به سیستم دوازده نیم پرده معتدل را تغییر می‌دهد.

همچنانکه گفته شد، موسیقی میکروتونال، کلّا به انواع مختلف موسیقی اطلاق می شود که از سیستم ‌های فواصل متفاوت از آنچه در موسیقی غربی رایج است، استفاده می کند. گام معمولی موسیقی غربی را می‌توان با استفاده از کلاویه پیانو چنین تصور کرد: دوازده کلید در یک اکتاو. فاصله یک کلید تا کلید دیگر را نیم‌ پرده می‌گویند و دوازده نیم‌ پرده یک اکتاو کامل را می‌سازد.

اما درسیستم ‌های فواصل موسیقی میکروتونال، اتفاق دیگری می افتد. در یک اکتاو، تعداد فواصل بیشتریا کمتراز دوازده عدد وجود دارد. این بدان معناست که فاصله یک صدا تا صدای بعدی، کمتر یا بیشتر از نیم پرده سیستم دوازده تایی معتدل است. به چنین فاصله ای میکروتون یا ریزپرده می گویند. روش‌های مختلفی برای طراحی سیستم فواصل میکروتونال وجود دارد. سیستم‌‌های کم و بیش آشنا عبارتند از:

• سیستم ۲۴ قسمتی مساوی (که در آن اکتاو به ۲۴ ربع پرده تقسیم می‌شود)
• سیستم ۳۱ قسمتی مساوی (که درآن اکتاو به۳۱ فاصله کوچک تقسیم می‌شود که دیزیس (dieses) نامیده می‌شوند)

البته می توان سیستم ‌های تقسیم مساوی دیگری را برشمرد، به عنوان مثال سیستم‌هایی با ۱۹، ۴۳ و ۵۳ فاصله مساوی در اکتاو (با اینحال دلیلی ندارد که سیستم فواصل ما بر اساس تقسیمات مساوی اکتاو شکل بگیرد.) گاهی درسیستم ‌های میکروتونال، فواصلی وجود دارند که به نوعی با فواصل سیستم ۱۲ صدایی معتدل معمول، شباهت شنیداری ایجاد می کنند. همچنین می‌توان با طراحی دلخواه، یک سیستم از فواصل متنوع میکروتونال را ایجاد کرده و امکانات آن را در شکل گیری گام‌های بالقوه، کیفیت فواصل، آکورد‌ها وغیره بررسی نمود وازآن‌ها در ساخت موسیقی میکروتونال استفاده کرد.

چرا از سیستم‌های فواصل میکروتونال استفاده می کنیم؟
سوالی که می توان پرسید این است که با توجه به کاربرد سیستم نسبتاً ساده دوازده نیم پرده ای معتدل در موسیقی غربی، چرا باید یک سیستم فواصل نسبتا پیچیده میکروتونال را انتخاب کرد؟ پاسخ به این سوال دو جنبه دارد. در نگاه اول، موسیقی میکروتونال تفاوت ‌های ظریف تری را با توجه به ارتفاع صدا، فواصل و آکورد‌ها ایجاد می کند و می توان با به کارگیری این ظرافت ‌ها، به ساخت موسیقی، غنا و تازگی بیشتری بخشید.