سیر تحول در انتخاب کتاب سال موسیقی

مقدمه

آنچه پیرامون موسیقی در بادی امر به ذهن متبادر می شود، حوزه اجراست. اعم از نوازندگی و آهنگسازی اما واقعیت آن که دو حوزه آموزش و پژوهش از عرصه های اساسی در پیشبرد اهداف موسیقایی است. تالیف متون آموزشی، تدوین استاندارها و روشها و فنون تدریس، ترجمه متون غنی موسیقایی سایر کشورها، شناخت و تجزیه تحلیل اتنوموزیکولوژی، ایجاد دپارتمانهای پژوهشی دربخش های مختلف موسیقایی، گسترش حیطه های صوتی سازهای ایرانی، تدوین و گسترش متدهای بومی آموزش موسیقی برای کودکان، اکوستیک صوت و رعایت اصول و استاندارهای صوتی در معماری ساختمانها و تالارها و… به عنوان بخش های پشتیبان و پرستار، در غنی سازی حوزه ساخت و اجرا ی موسیقی موثرند.

از این منظر انتخاب “بهینه” کتاب سال موسیقی می تواند درهدایت و دسترسی دانشجویان، هنرجویان و علاقمندان موسیقی به منابع غنی نقش آفرین باشد. از دیگر سو در تشویق مولفین و مترجمین و ناشرین حوزه موسیقی که در شرایط دشوار فعلی، گام در این وادی پرمشقت می نهند، (هر چند اندک) اما موثر است.

کتاب سال

جایزه کتاب سال در ایران برای اولین بار با هدف تشویق خادمان دانش و فرهنگ ایران در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی اهدا شد. این جایزه به پدیدآورندگان یازده کتاب برگزیده که در سال ۱۳۳۲ منتشر شده بودند، تعلق گرفت. از آن سال به بعد، هر ساله طی فراخوانی از تمام نویسندگان، مترجمان و مؤلفان دعوت می شود تا پنج نسخه از کتاب خود را که در سال گذشته برای اولین بار و به زبان فارسی منتشر شده است، به نشانی دبیرخانه این جایزه ارسال کنند تا توسط هیأت داوران ارزیابی شود. این جایزه تا سال ۱۳۵۶ هـ. ش. در رشته های علوم و فنون، ادبی، علوم انسانی و علوم اجتماعی ـ تربیتی کودکان و نوجوانان به برندگان اهدا می شد. بعد از چند سال وقفه بعد از انقلاب، در سال ۱۳۶۱ دوباره این موضوع در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شد و در سال ۱۳۶۲ آیین نامه نحوه انتخاب کتاب سال توسط سیدمحمد خاتمی، وزیر وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصویب شد. از آن به بعد هر سال در دهه فجر مراسم اهدای جایزۀ کتاب سال برگزار می-شود.

کتابهای برگزیده و شایسته تقدیر از سال ۱۳۶۱ لغایت ۱۳۹۵

از سال ۱۳۶۱ تاکنون در هفده دوره مجموعا ۲۰ عنوان کتاب سال (کتاب برگزیده و کتاب شایسته تقدیر) در حوزه موسیقی به شرح جدول شماره ۱ معرفی شده است. (کتابهای برگزیده با علامت * مشخص شده اند.)

کتاب سال موسیقی (جدول شماره ۱):

در این گزارش ضمن تقسیم بندی موضوعی کتابها، تحلیلی آماری پیرامون تقسیم بندی یاد شده ارایه می شود.

در جدول شماره ۲ کتب منتخب در سه حوزه موسیقی ایرانی، موسیقی کلاسیک (غیر ایرانی) و مشترک تقسیم بندی شده اند.

به لحاظ موضوعی کتب یاد شده به گروه های ذیل تقسیم بندی می شوند (جدول شماره ۲):
ا- عمومی
۲- تخصصی (کاربردی)
۳- تاریخ موسیقی، ویراست متون کهن
۴- فرهنگنامه و دایره المعارف
۵- پژوهشی
۶- موسیقی مذهبی

کتاب سال موضوعی (جدول شماره ۲)

نتیجه مشاهدات:

الف- حوزه های موسیقی ایرانی و کلاسیک کتاب سال

۱-
۷۰درصد از کتابهای منتخب شامل ۱۴عنوان در حوزه موسیقی ایرانی می باشد.

۲-
۲۰ درصد شامل ۴ عنوان در حوزه موسیقی کلاسیک می باشد.

۳- ۱۰ درصد شامل دو عنوان در حوزه مشترک (ایرانی و کلاسیک) می باشد.



ب- تحلیل موضوعی کتاب سال موسیقی

تاریخ موسیقی چهل درصد عناوین مشتمل بر بخشهای ذیل را تشکیل می دهد:

الف-
تاریخ موسیقی (ویراست متون کهن) شامل ۴ عنوان، بیست درصد از کتابها را تشکیل می دهند.
ب-
تاریخ موسیقی (ایرانی و کلاسیک) شامل ۴ عنوان، بیست درصداز کتابها را تشکیل می دهند.

موضوعات پژوهشی شامل ۳ عنوان پانزده درصد از کتابها را تشکیل می دهند.

کتب با موضوعات عمومی شامل دو عنوان ده درصد از کتابها را تشکیل می دهند.

کتب تخصصی شامل ۴ عنوان، ۲۰ در صد از کتابها را تشکیل می دهتد.

کتب با موضوع موسیقی مذهبی (مذهب و موسیقی) با دو عنوان، ده درصد از کتابها را تشکیل می دهند.

کتب فرهنگنامه و دایره المعارف با یک عنوان، پنج در صد از کتابها را تشکیل می دهند.

آسیب شناسی و پیشنهادها:

در حال حاضر مشکلات عدیده در حوزه تالیف و انتشار کتاب وجود دارد که بررسی آن از عهده این گزارش خارج است. اما در حوزه های تخصصی بویژه موسیقی، به علت مشکلات ساختاری وشفاف نیودن دیدگاههای حاکمیتی، مشکلات این حوزه دو چندان است و ناشران و نویسندگان و مترجمین بعلت دامنه محدود انتشار اینگونه کتابها کمتر رغبت به سرمایه گذاری و فعالیت در این حوزه دارند. لذا رفع مشکلات این حوزه درایت و عنایتی ویژه می طلبد. انتخاب دقیق و شمولیت کتاب سال برهمه آثارموسیقایی منتشره و رعایت الویت های امروزین موسیقی می تواند در پیشبرد اهداف موسیقایی راهگشا و در تشویق فعالین این عرصه موثر افتد.

۱- جای خالی پاره ای از آثار مهم منتشره درسالهای اخیر مشهود است. از جمله درک و دریافت موسیقی اثر راجر کیمی بن، هارمونی اثر دوبفسکی و…
۲- به غیر از هفت دوره اولیه در بقیه ادوار، کتاب برگزیده سال نداشتیم و صرفا به معرفی کتابهای شایسته تقدیربسنده شده است. لذادر این سالها یا کتابی در حد و اندازه برگزیده شدن به عنوان “کتاب برگزیده سال” موجود نبوده یا نگاه حاشیه ای به مقوله غیر ضروری موسیقی موجب این رخداد شده است!

۳- ازآنجاکه بخش محض و خالص موسیقی، شامل حوزه های تخصصی و کاربردی، بیشترین نقش را در پیشبرد اهداف موسیقایی دارند، می بایست در انتخاب کتاب سال عنایت بیشتری به این حوزه معمول گرددو مسایل امروزین موسیقی معاصر که مورد نیاز مبرم دانشجویان و علاقمندان موسیقی است، با اولویت ویژه مد نظر قرار گیرد. (فقط بیست درصد از کتابهای منتخب، تخصصی هستند). هرچند تصحیح و ویراستاری متون کهن موسیقایی دارای ارزشی ویژه است، لکن بهتراست در سرفصل های دیگر کتاب سال مانندمتون قدیم، نسخ خطی و… به آنها پرداخته شود.

۴- هفتاد درصد از کتابهای منتخب در حوزه موسیقی ایرانی هستند. هرچند حفظ هویت فرهنگی و نگاه ویزه به هنر بومی از اهداف انتخاب کتاب سال و مورد تاکیداهالی هنر و فرهنگ این سرزمین است، اما چشم پوشی و نادیده گرفتن پیشرفتهای چشمگیر موسیقی قرون اخیر در حوزه های موسیقی کلاسیک و معاصر (که غالبا ریشه در موسیقی مشرق زمین دارند)و عدم آشنایی موزیسین های ایرانی با مقولات نوین موسیقی جهانی، در نهایت موجبات رکود و مسدود شدن چشمه های خلاقیت در موسیقی ایرانی در حوزه موسیقی ردیف دستگاهی و موسیقی نواحی خواهد شد.

دفاع ناآگاهانه و تاکید غیر منطقی بر موسیقی ایرانی و نادیده گرفتن دستاورد های سایر کشورها، همانند آنست که ما بجای آشنایی و دسترسی و استفاده از تکنولوژیها و فناوریهای نوین چون موبایل و اینترنت و… (که تمامی عرصه های زندگانی امروزه ما را در نوردیده اند) بر دستاوردهای داخلی تکیه و تاکید کنیم!

۵- مناسب خواهد بود استاندارد ها و معیارهای گزینش هیئت محترم داوران تبین و اعلام گردد تا ضمن ایجاد امکان مقایسه، انتخابها از شفافیت و دلالت بیشتری بر خوردار گردد.

تبصره ۱: اطلاعات مربوط به کتاب سال از سایت کتاب سال استخراج شده است.

تبصره ۲: هنگام بازنگری مقاله اطلاع حاصل شد کتاب تئوری کمپوزیسیون معاصر اثر یوری نیکلایویچ خولوپوف با ترجمه مسعود ابراهیمی به عنوان کتاب شایسته تقدیر سال جاری برگزیده شده است که این موضوع به کلیت مقاله خدشه ای وارد نمی نماید.