سعید یعقوبیان
خیالِ شنیده شدن
هر یک از دوره‌های مختلف تاریخ هنر و ادبیات را می‌توان بر اساس دامنه و نوع فعالیت‌هایی که زنان داشته‌اند واکاوی کرد. ریشه‌ی ضابطه‌هایی که در اغلب دوره‌ها دیکته شده‌اند عموماً دو نهاد قدرت و مذهب بوده‌اند و هستند؛ و گاه درآمیخته باهم. در قرون وسطی هنر عرصه‌ای متعلق به مردان دانسته می‌شد. قرن نوزدهمِ اروپا به‌ویژه در هفتادسال بریتانیای دوره‌ی ویکتوریایی، زنانِ نویسنده کتاب‌های خود را با نام مردانه منتشر می‌کردند. تا اواخر قرن بیستم هیچ زنی بر سکوی رهبری ارکستر نایستاده بود، و مصادیق دیگر. اگر چه بسیاری از چنین تبعیض‌هایی امروزه به تاریخ پیوسته‌اند اما کماکان نمودهایی از آنها را می‌توان یافت؛ در کشورهای موسوم به در حال توسعه، بیشتر.
در موسیقی ایران از دهه‌ی شصت شمسی به این سو و با اعمال محدودیت برای آواز زنان بازخوانی و انتشارِ رسمیِ آثاری که پیشتر، یک خواننده‌ی زن آنها را اجرا کرده بود به تدریج رواج یافت؛ گاهی با تنظیم‌هایی متفاوت، در دستان موسیقیدانانی دیگر و حتی با کلامی تغییر یافته (مانند «ای ساقیِ ما سرمستان…» با صدای علیرضا افتخاری که پیش از او پریسا با شعر «ای چشم توام پیمانه…» آن را خوانده بود) و گاه در همان صورتِ گذشته و با حضور صاحب اثر مانند «شیداتر از عارف».
اگر به واسطه‌ی اجرای شاخص‌تر یا حتی به دلیل محدودیت‌های رسانه‌ایِ دهه‌های شصت و هفتاد، برخی بازخوانی‌ها بیش از اصلِ آثار توفیق می‌یافتند، «شیداتر از عارف» در موقعیتی متفاوت، بازخوانی اثر موفقی است که دهه‌ها شنیده شده است. اگر تغییراتی در تنظیمِ قطعات و شنیدنِ صدایی باکیفیت‌تر از تک‌آلبومِ «سیما مافیها» چیزی بر اجرا در «شیداتر از عارف» افزوده باشد ناتوانیِ تهیه‌کننده-خواننده در افزودنِ نقشی از خود بر اثر و حل نشدنِ خامیِ صدایش در متنِ ارکستر، برآیندِ نیروهای جدید را کاسته است؛ همچون بازیگری که بیننده از تماشای تلاشِ ناکامِ او و صرفِ انرژیِ نامتناسبِ او در بازی‌اش، خسته و از اثر دور می‌شود.
فارغ از جنسیت خواننده و دست اول بودن یا نبودن موسیقی، هر اثرِ بازخوانی نیز می‌تواند راه خود را در خلاقیت و زیبایی برگشاید؛ چیزی که در این آلبومِ خواننده-محور محقق نشده است. روی دیگر سکه اما هنوز فقدان امکان بازنشر صدای یک خواننده‌ی زن است. چنین زرنگی‌های پرهزینه‌ای چه نشانی در تاریخ از خود به جا خواهند گذاشت؟ مشتریِ این بازخوانی جز صدا و سیما –آن هم شاید- کجا خواهد بود؟
***
گفتگوی هارمونیک
آلبوم «شیداتر از عارف» بازخوانی‌های تعدادی از تصانیف علی اکبر شیدا و عارف قزوینی دو تن از بزرگترین تصنیف سازان موسیقی ایرانی است. خواننده این مجموعه امیرمحمد تفتی بوده و چندصدایی آن توسط اسماعیل واثقی انجام شده است. این مجموعه پیش از انقلاب با ارکستر زهی و همراهی سازهای ایرانی با صدای سیما مافیها ضبط و منتشر شده بوده است که در این آلبوم به سازهای این ارکستر افزوده شده ولی تغییراتی جزئی در آنها اعمال شده است. این آلبوم به همت انتشارات «امیر محمد تفتی» در سال ۱۳۹۷ منتشر شده است.
۱ نظر