حضور خلوت انس است و دوستان جمع اند (۳)

تنها در این شرایط است که هنرمند با انبانی پُر از اثر و معنویت حضور ظاهر می‌شود. پس از هر خلوت حضوری خلاقی در تنهایی، باید که از طریق دروازه‌ای وارد جهان ارتباطات و تبادلات شد تا هم اثر به گوش دیگران رسد و هم هنرمند بتواند خود را از دام تکراری مرگ‌آفرین رهایی بخشد.

این در‌ها و دروازه‌ها هستند که هنر را از عمق خلوت انس هنرمند به جهان خارج می‌رسانند و به قول «اخوان»:
برو آنجا که بود چشمی و گوشی با کس!
برو آنجا که تو را منتظرند

اگر این در، به سوی چنین فضایی گشوده نشود، آنگاه تمامی لذت خلوت حضور هنرمند، به دردی جانکاه بدل می‌شود؛ دردی که اگر نیروی امید به آینده و عشق با آن گلاویز نشود، هنرمند را به هاویه‌های خطرناک ناامیدی می‌کشاند یا آنکه سخن را ناتمام می‌گذراند و اثر را ابتر شده به گوش می‌رساند.

این درست است که «موتسارت» و «بتهوون» در زمان خود تنها بودند، اما آنها این شانس را داشته‌اند که فضای زیستی حضورشان به‌گونه‌ای بود که در آنها امید به آینده و حضور مثالی‌شان را از طریق اثر نوید می‌داد. آنها خوب می‌دانستند که چه خلق کرده‌اند و چگونه دریچه‌های حضور و ارتباط اثرشان با جهان بیرون گشوده خواهد شد.

برعکس برای هنرمند در جامعه‌ی ما موضوع مهم معکوس این روند است. بی‌مناسبت نیست که بزرگ‌ترین آثار هنری معماری، امضایی ندارند. خلاقان این آثار خوب می‌دانستند که فاقد آن فضای زیستی هستند که بتوانند دری بگشایند و از لذت حضور مضاعف خود و اثر، بهره ببرند. آنان به‌صورت گمنامانی درآمدند که چون آن سرباز گمنام در گوشه‌ی این خاک جایگاه حضورشان است.

هر گوشه‌ای در موسیقی ما ماجرای دردناکی است از این مسدود بودن فضای ارتباطی و هنرمند موسیقی در این دیار ناچار بوده، حضور لذت‌بخش خلوت انس خود را در هنگام خلقش با خود به‌گور برد؛ زیرا فضای زیستی وجود نداشت که بتواند دریچه‌های ارتباطی بگشاید و زیستن دیگر را برای خلق اثری دیگر تجربه کند.

حافظ این شانس را به‌عنوان شاعر داشت که می‌توانست دریچه‌های ارتباطی را به‌سوی حداقل چند فضای زیستی بگشاید، اما خود خوب می‌دانست که در پس هرگشودنی هزاران تیغ اتهام نهفته است و برای هربیتی که حقیقت را آشکار می‌کند، بیتی نیز برای دفاع از این حقیقت نابگاه باید خلق کند:
به یاد یار و دیار آن‌چنان بگریم زار
که از جهان ره و رسم سفر براندازم

او خوب می‌دانست که هر سفری به خطه‌ی درون، رهاوردی خطرناک می‌آفریند، چون دریچه‌های ارتباطی به‌سوی فضایی مسموم و تلخ راه دارند. بنابراین او با ما درد دل می‌کند و می‌گوید، همان بِه که با اشک حسرت به یاران و دیارانی بنگریم که روزگاری سرشار از فضای ارتباطی بودند و درنهایت همان بِه که رسم این سفرها را براندازیم تا از تیغ تیز ارتدادهای این فضای تلخ در امان مانیم.

تاریخ موسیقی ما تاریخ مجموعه‌ی معصومی است که مدام در فضای تلخ و پر از تیغ ارتباطی گرفتار آمدند که جز گمنامی چیزی نصیب لذت‌برندگان خلوت انسشان نکرد و ما امروز در حالی ردیف‌های موسیقی ایرانی را فرامی‌گیریم که بر هر نُت این ردیف‌ها خون هزاران حسرت، خشکیده است.

شاید هیچ هنرمند معاصری چون «صبا» این درد را درک نکرد. می‌گویند تکیه‌کلام وی همین شعر «نیما» بوده که می‌گفت: به کجای این شب تیره، بیاویزیم قبای ژنده خود را…

مجله هنر موسیقی