درباره تازه ترین اثر گروه نور

گروه نور با آلبوم «آلبا» به جست وجوى ریشه هاى کهن موسیقى برخاسته اند. جست وجویى که واکنش انسان معاصر به گم شدن ریشه ها در دوره مدرن و فرامدرن است. شاید از همین رو است که موسیقى تلفیقى در سحرگاه هزاره سوم میلادى به عنوان جایگزین تجربى و گاه تجارى و در دسترس همه انواع موسیقى هاى آیینى یا همه گونه هاى آمیزش موسیقایى که تا پیش از این تحت تاثیر عوامل محیطى زندگى انسان و در مدت زمانى دست کم به درازاى یک نسل رخ مى دادند، مطرح شده است.

موسیقى تلفیقى را گاه همنشینى دو یا چند گونه موسیقى یا سنت موسیقایى مختلف تعریف کرده اند، به نحوى که این ترکیب به موسیقى دیگرى که دقیقاً هیچ یک از موسیقى هاى اولیه نیست برسد. براى انجام این کار راه هاى گوناگونى در پیش گرفته شده است، که معمول ترین آنها یافتن عنصرى مشترک در دو یا چند موسیقى مورد نظر و کار بر روى آن است.

ناگفته پیداست که هر چه این موسیقى ها هنجارهاى نزدیک ترى داشته باشند انجام این کار ساده تر خواهد شد. راه دیگرى که گاه به کار گرفته مى شود ریختن یک موسیقى به قالب موسیقى دیگر است. اجراى یک قطعه موسیقى با نگاهى که فرهنگ موسیقایى دیگرى به ریتم دارد، نمونه خوبى از این گونه تلفیق موسیقى است. این راه ساده تر از روش نخست است چرا که امکان همنشینى عناصر را فقط به اعتبار کنار هم قرار گرفتن فیزیکى نوازندگان میسر مى سازد.

البته مشخص است که نتیجه نیز چندان با ارزش نخواهد بود.

آلبا اثرى است که حاصل تلاش حدوداً دوساله گروه نور- براى کنار هم گذاشتن موسیقى ایرانى و موسیقى مقدس پیش از دوره رنسانس- در آن جمع شده است. در این اثر (براساس دفترچه همراه سى دى) تلفیق در بیشتر اوقات از طریق یافتن شباهت هایى میان فضاى موسیقى دستگاهى و مدهاى کلیسایى (شباهت هاى مدال) یا رابطه مفهومى میان کلام انتخاب شده (همگونى معنایى، کلامى) و یا هر دو این موارد صورت گرفته است.

در اکثر قطعات براى ایجاد یک بستر مدال مشترک از همگونگى یا نزدیکى ترتیب فواصل در دو موسیقى کمک گرفته شده است و از آنجایى که تنها مشخص کننده فضاى مدال، ترتیب و نسبت ابعاد با یکدیگر نیست، آهنگساز گاه مجبور شده است که براى ایجاد امکان تلفیق، نقش (فونکیسون) صداها را کمرنگ کند یا تا حدودى که به مخدوش شدن کلى مد منجر نشود، آنرا ندیده بگیرد. براى مثال در قطعه سماع شباهت اولیه میان مقام نوا و مد آواز انتخاب شده درست به همین دلیل فقط چند لحظه دوام مى آورد و دقیقاً همان لحظاتى که هر دو متن آوازى همزمان اجرا مى شوند نوعى عدم هماهنگى به چشم مى آید که بیشتر حاصل منطبق نبودن نقش صداها در این دو مد است.

براى روشن تر شدن این قضیه اثرى که صداى پیش از شاهد در دستگاه نوا دارد و تفاوت آن با آنچه در آواز قرون وسطایى همراهش مشاهده مى شود جالب توجه است (در دستگاه نوا این صدا کشش بسیار زیادى به سوى شاهد از خود نشان مى دهد در حالى که در آواز قرون وسطایى همراه، کشش با این شدت مشاهده نمى شود) هر گاه دو موسیقى را همزمان یا با اختلاف زمانى کم مى شنویم احساس نوعى ناپایدارى روى صداى مشابه در مد قرون وسطایى به وجود مى آید که مربوط به تغییر یا تقابل میان نقش هاست.

قسمتی از آلبوم«آلبا»اجرا شده توسط گروه نور

به همین دلیل است که آهنگساز مجبور شده بیشتر از کلاژ تکه هاى ملودى به صورت افقى استفاده کند تا از برخورد میان عناصر غیرقابل جذب جلوگیرى کند؛ امرى که باعث شده بیشتر قطعات این مجموعه سرشتى خطى پیدا کنند و تا حدودى ترکیب عناصر موسیقى مکانیکى به نظر برسد.

البته دانش آهنگساز از موسیقى غرب باعث شده که کیفیت آثار ارائه شده تا حد زیادى این نقص اثر را (که مشکل بیشتر آثار موسیقى تلفیقى نیز هست) بپوشاند. از سوى دیگر گرایش او به موسیقى آوازى غرب باعث شده در اکثر آثار ارائه شده در این سى دى وجه غالب موسیقى، آثار قرون وسطایى باشد حتى زمانى که قطعه با موسیقى ایرانى آغاز مى شود، مانند تولد.

از نکات مثبت آلبا مى توان به اجراى بسیار خوب قطعات موسیقى کلیسایى اشاره کرد. گروه اجراکننده این بخش بر آثار اجرا شده مسلط بوده و به خوبى از پس اجراى این بخش برآمده اند. صدابردارى این اثر نیز یکى از نکات قابل توجه آن است. شاید اشاره به این نکته که صدابردارى در محیطى که هیچگونه امکانات استودیویى در آن موجود نیست براى آنها که با مشکلات صدابردارى و ضبط صدا در ایران آشنا هستند کافى باشد تا سختى ها و مشقات کار و اهمیت نتیجه به دست آمده را به رخ بکشد.

هر چند که در میان کار گاهى صداى مردم اطراف محل صدابردارى نیز به گوش مى رسد. معلوم نیست که این صداها ناخواسته ضبط شده یا به عنوان بخشى از اثر به کار رفته اند. حتى اگر این صداها به دلایل اجتناب ناپذیر فنى در متن قرار گرفته باشد، از ارزش ضبط خوب این اثر کم نخواهد شد.

به طور کلى آلبا را مى توان اثرى تلفیقى به شکل مرسوم آن به حساب آورد که تمامى نشانه هاى این نوع موسیقى را از استفاده از سازهاى کوبه اى شرقى براى ایجاد فضاى آیینى اسطوره اى یا کنار هم نشاندن سازهایى مانند دودوک و کمانچه تا اجرا در مکان هاى تاریخى و آیینى که کم کم به جزء جدایى ناپذیر موسیقى تلفیقى تبدیل مى شود (حتى اگر توجیه آکوستیکى خاصى نیز نداشته باشد) و همچنین کنسرت هاى بزرگ همراه دارد.
با وجود تمامى نکات گفته شده آلبا در میان آثار موسیقى تلفیقى ارائه شده در سال هاى اخیر از کیفیت نسبتاً مطلوبى برخوردار است و اثرى است که نمى توان از آن بدون توجه گذشت.