گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگاهی به آثار و توانی های حسین خواجه امیری (۵)

یکی از زیباترین آثار ایرج در سه گاه که متفاوت از آوازهای سه گاه دیگر اوست به همراه نوای تار مرحوم استاد جلیل شهناز در برنامه گلهای تازه ۱۶۳ است که از آخرین شماره های برنامه گلها و همچنین آخرین اثر ایرج در برنامه گلها می باشد. البته آوازهای ایرج در همه دستگاهها و آوازها، اکثرا متفاوت از یکدیگر است و علیرغم اینکه گوشه ها اغلب یکسان هستند ولی بیان آنها در اجراهای مختلف اکثرا با تفاوتهایی شنیده می شود و این نکته را نیز باید خاطر نشان کرد که او تغییراتی را نیز در برخی گوشه ها ایجاد و یا از خود ابداع می کند که مختص خود او و سبک اوست.

پیش درآمد زیبای سه گاه از حسین خان اسمعیل زاده (نوازنده بنام کمانچه که از وی رنگها و پیش درآمدهای زیبایی از جهت تنوع ملودی و ریتم باقی ‌مانده) مزین کننده این شماره از برنامه گلها است.

پس از این پیش درآمد، نوای تار استاد شهناز با قطعه ای ضربی با متر ۴/۲ آغاز می شود که بسیار زیباست. درآمد آواز سه گاه، برخلاف عرف از اکتاو بالا با تحریرهای سریع و قوی با بیان خود شعر آغاز می شود:



audio file
بخش اول از درآمد سه گاه را بشنوید

من نگویم که مرا از قفس آزاد کنید
قفسم برده به باغی و دلم شاد کنید
فصل گل می گذرد هم نفسان بهر خدا
بنشینید به باغی و مرا یاد کنید



audio file
بخش دوم از درآمد سه گاه را بشنوید

یکی از بخشهای بسیار بارز این آواز در گوشه زابل است که ایرج زابل را بسیار قدرتمند در اوج در دو حالت خوانده؛ جالب اینکه استاد شهناز نیز قطعه ای ضربی کوتاهی در زابل اجرا می کند، البته می دانیم که از خصایص موسیقایی جلیل شهناز، تخصص او در جواب آواز و جملات بدیعی است که در لحظه خلق می کند و اگر زمان برنامه اجازه دهد، او همچنان از خلق جمله سازی (که البته ماهیت آنها اکثرا آوازی است) ابائی ندارد.



audio file
بخش اول از گوشه زابل را بشنوید

واقعا گفته شجریان که: دوست دارد تار شهناز را بدون تنبک گوش دهد، در این برنامه مصداق پیدا می کند.



audio file
بخش دوم از گوشه زابل را بشنوید

یاد از این مرغ گرفتارکنید ای مرغان

چون تماشای گل و لاله و شمشاد کنید



audio file
بخش سوم از گوشه زابل را بشنوید

بخش مخالف آواز که معمولا از بالا شروع می شود، از اکتاو پایین آغاز شده که خواننده آنرا با ملاحت خاصی اجرا کرده است.



audio file
قسمت اول گوشه مخالف را بشنوید

آشیان من بیچاره اگر سوخت چه باک

فکر ویران شدن خانه صیادکنید

شمع اگر کشته شد از باد مدارید عجب

یاد پروانه هستی شده بر باد کنید



audio file
قسمت دوم گوشه مخالف را بشنوید

در ادامه بخش مخالف، آواز اوج گرفته و در اوج (که اجرای آن واقعا مشکل است) صدای ایرج می گیرد ولی با مهارت در تحریر بعدی مشکل را جبران می کند و احتمالا به دلیل حس اجرا، مجریان این اثر متفق القول، تصمیم به ضبط مجدد نگرفته اند!



audio file
تغییر گوشه مخالف به مغلوب را بشنوید

پی نوشت

* بخشهای این برنامه:

پیش درآمد سه گاه از حسین خان اسمعیل زاده

(اجرا گروه سماعی به سرپرستی فریدون ناصری)

تار: استاد جلیل شهناز

آواز: ایرج

اشعار: ملک الشعرابهار

رنگ: استاد علی اکبر خان شهنازی (اجرای گروه سماعی)

فرشاد خالصی

فرشاد خالصی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است