شاهین مهاجری
در این بخش ، سعی شده است مدل وزن خوانی یادیاری دیگری ارائه گردد. این مدل دارای خصوصیاتی متفاوت است ، گرچه شباهت هایی با سیستم ارشد طهماسبی نشان می دهد:
– اعتقاد نگارنده بر این است که پایه واژه ها یا یادیارها ، نمادی لغوی از محدوده یا بسته ی زمان اند با این ویژگی که قرار گیری ضربات بر روی هجا ها انعطاف پذیر بوده و هر پایه واژه صرفنظر از ساختار هجایی خود در واقع تامین کننده قالب ذهنی اولیه ای از زمان جهت خرد کردن تقسیمات ریتمیک در داخل خود می باشند . تقسیمات ریتمیک می توانند در این قالب ذهنی خارج از ساختار خشک زمانبندی ، از ساده ترین تا پیچیده ترین شکل گسترش یابند. ساده ترین شکل بر روی ساختار کلی پایه واژه منطبق می گردد.
– همانند سیستم طهماسبی، در این سیستم می توان با ترکیب پایه واژه ها اشکال مختلف ساختار متروریتمیک و ادوار ایقاعی را با دقت دو لاچنگ شبیه سازی نمود . همچنانکه در قبل گفته شد تقسیمات کوچکتر از دولاچنگ را می توان در قالب ذهنی اولیه گنجاند.
– نگارنده به هرچه کمتر شدن تعداد پایه واژه ها جهت ساده شدن و کارا شدن اعتقاد دارد. درشکل زیر پایه واژه های مورد استفاده در این مدل را مشاهد می کنید. در این مدل از دو حرف اصلی د و ن استفاده شده است. حرف دال مانند حرف ت در مدل اتانین از نظر فونتیک صامتی انفجاری بوده و مبین ضربه است در حالیکه دو حرف ن و م نمادی از پایان ارتعاش یک جسم مرتعش اند.
– آخرین بخش پایه واژه ای که در انتهای خود تنها یک هجای دولاچنگ دارد ، مشدد خوانده می شود.
– در ترکیبات، آخرین دولاچنگ با حرکت ضمه خوانده می شود.
– در جایی که سکوت وجود دارد ، پایه واژه معادل آن ادا شده ولی اتفاق صوتی رخ نمی دهد. سکوت را با دوخط در زیر هجا ، پایه واژه یا ترکیب نشان می دهیم.
– مجموعه پایه واژه هایی که نشان دهنده یک ترکیب زمانی متفاوت می باشند، در داخل پرانتز قرار می گیرند.
– هجا ، پایه واژه یا ترکیب آکسان دار از طریق علامت > در زیر خود مشخص می شود.
شیوه های ثبت ادوار ایقاعی
ابن سینا در کتاب شفا ، از نوشتن ریتم به صورت نمودار حین شنیدن ، توسط یک موسیقی دان یاد می کند. از این شرح ، مشخص نیست که این فرد ایقاع را با کمک علائم ثبت میکرده است یا خیر. با اینحال یکی از شاگردان ابن سینا بنام ابن زیله (متوفی بسال۴۴۰ هجری قمری) علی رغم وجود سیستم های نوشتاری از عدم درک یکسان از ایقاعات یاد می کند . این مسئله خود می تواند حاکی از نبود یک شیوه نت نویسی نظام یافته جهت ثبت اصوات و ایقاعات باشد. به طور کلی می توان۲ نظام جهت ثبت ایقاع برشمرد :
– نظام یادیار Mnemonic
– نظام نمادین
نظام یادیار Mnemonic
همچنان که در قبل گفته شد یادیارها ۳ خصوصیت دارند :
۱- قراردادی بودن نمادها جهت پذیرش راحت تر توسط مغز
۲- محدود بودن اندازه آنها جهت به یاد سپردن سریع
۳- درک و یادآوری سریع به هنگام کنارهم قرارگرفتن یادیارها
در مدلهایی مانند اتانین از Onomatopoeia یا نام آواها استفاده شده است . هجای ”تُ“ نشاندهنده ضربه ای است که دارای کوتاهترین کشش بوده و طنینی خشک و کوتاه مانند صدای سازهای کوبه ای دارد.
طبق رسائل اخوان الصفا ( نیمه ی اول قرن ۴ هجری) ، در یادیار ها ، پایه واژه ها یا ارکان ایقاعی مدل اتانین، از ۲ واژه ت و ن استفاده می گردید . علاوه بر مدل اتانین ، از مدل افاعیل نیز باید یاد کرد که در آن یادیارها بر مبنای ۳ حرف ف و ع و ل ساخته می شوند.
از دیگر مدلهای نظام یادیاری با کاربرد در وزن خوانی موسیقی می توان موارد زیر را برشمرد:
– مدل استاد حسین تهرانی
– مدل وزن خوانی عددی
– مدل ارشد طهماسبی
– مدل ارائه شده توسط نگارنده
– مدل دکتر خانلری که بجای مدل افاعیل برای شعر مطرح گردید و در جدول مقابل مشاهده می شود :
مثالی از سیستم دکتر خانلری :
مـَفاعیلـُنمـَفاعیلـُنفـَعولُن (وزن دوبیتی و فرهادوشیرین از نظامی)
U – – – U – – – U – –
نوا آوا نوا آوا خشاوا
بگفتا جانفروشی از ادب نیست
نظام نمادین
در این نظام از تعدادی نمادهای قراردادی ، صرفا جهت ثبت زمانبندی موسیقی استفاده می شود . شیوه نوشتار این علائم از چپ براست می باشد. مانند :
– فواصل زمانی سیستم نوتاسیون موسیقی مانند سیاه ، چنگ و …
– نمادهای هجایی : نماد هجای کوتاه (U) ، هجای بلند (– ) ، هجای کشیده (=) و هجای طویل (o)
– روش تابلاتور که درآن ارزش زمانی لحظات ضربه با دایره توخالی o (معادل چنگ) یا X و لحظات بدون ضربه یا زمان تداوم صدا با دایره توپر • (معادل چنگ) مشخص می شود. این روش به دلیل تعداد اندک نمادها ، محدود بوده و برای فواصل زمانی طولانی باید بر تعداد نقطه ها افزود:
– در روشی دیگر میتوان ارزش زمانی لحظات ضربه موکد را با X (معادل چنگ) و ضربه غیر موکد را با x (معادل چنگ) و لحظات بدون ضربه یا زمان تداوم صدا را با دایره توپر • (معادل چنگ) مشخص نمود.
دو مثال:
منابع
– ارشد طهماسبی، وزن خوانی واژگانی، ۱۳۸۰، انتشارات ماهور
– فوزیه مجد، از پیوند و یگانگی: طرحی برای فارابی و مسیان، فصلنامه موسیقی ماهور، سال اول، شماره ۳
– هنری جورج فارمر، موسیقی در ایران و سرزمین های اسلامی، ترجمه علی محمد حق شناس، فصلنامه موسیقی
ماهور ، سال اول، شماره ۳
– دکتر سیروس شمیسا، آشنایی با عروض و قافیه، ۱۳۷۳ ، انتشارات فردوس
– رضا ترشیزی ، هزار سال وزن، ۱۳۷۶، انتشارات حوزه هنری
– ایرج کابلی ، وزن شناسی و عروض، ۱۳۷۶، انتشارات آگاه
– محمدرضا شفیعی کدکنی، موسیقی شعر، ۱۳۷۰ ، انتشارات آگاه
با سلام و عرض خسته نباشید
من کتاب و تحقیقی در خصوص سماع مولانا و ارتباط آن با موسیقی دارم
خواهشمند است در صورت امکان شخص یا اشخاصی را برای راهنمایی اینجانب معرفی نمایید
با تشکر
مریم خانم گرامی
سلام
ظاهرا کتابی از سوی آقای ستایشگر در این زمینه منتشر شده است . می توانید به سایت مجله هنرو موسیقی سری بزنید.
با سلام و عرض خسته نباشید
از شما بابت این همه اطلاعات مفید و باارزش کمال
تشکر را دارم.
سلام فوق العاده بود ،موفق باشید.
خیلی ممنون
عاشق عشق معشوقم ومعشوق عشق عاشق
مشتاق عشق معشوقم و معشوق عاشق عشق
شهرام، دست مریزاد. بسیار عالی. خوب است اگه یه اپیلگ ویا جمعبندی از مقالتون میکردین. من موسیسین کلاسیک هستم و سیستم طهماسبی رو بیشتر ترجیح میدم. کاش آهنگسازان نیز این دقت و سواد شما رو داشتن.
Agha damet garm kheili komakam kardi kolli vasat doa kardam
سلام و وقت بخیر
لطفا اگر وزن های عروضی به شکل آهنگ وجود داره یعنی شنیداری آموزش داده شده .معرفی کنید