سه سال از خاموشی برجسته ترین چنگ‌نواز ایرانی گذشت

سه سال پیش در همین روزها بود که فرزانه نوایی، بزرگترین چنگ‌نواز ایرانی، از بین ما رفت. فرزانه نوایی ۴۸ سال داشت و پس از هشت سال پیکار با بیماری سرطان، در اتریش، کشوری که در سال‌های پس از انقلاب در آن زندگی می‌کرد درگذشت.

فرزانه نوایی در خرداد ۱۳۳۵ در اصفهان متولد شد. در هنرستان عالی موسیقی در تهران فراگیری چنگ (هارپ) را آغاز کرد و پس از دریافت دیپلم هنرستان، با بورس وزارت فرهنگ و هنر، رهسپار اتریش شد. در آکادمی موسیقی و هنرهای نمایشی وین تحصیلات خود را پی گرفت و سپس در کنسرواتوار ملی پاریس دوره‌هایی را گذراند.

به موازات تحصیل در فرانسه، در شهریور ۱۳۵۷ به عنوان تکنواز چنگ، برنامه‌هایی را با ارکستر مجلسی رادیو و تلویزیون ملی ایران (به رهبری ایرج صهبایی) در تئاتر شهر تهران اجرا کرد و در سال ۱۳۵۸ به ایران بازگشت. یک سال را به تدریس چنگ در هنرستان عالی موسیقی و نوازندگی در ارکستر سمفونیک تهران گذراند ولی اقامت‌اش در ایران ممکن نشد. فیروزه نوایی، تکنواز فلوت و خواهر فرزانه نوایی، از آن دوران می‌گوید:

«در اوایل انقلاب، همه ما پس از تحصیل، با یک دنیا امید به ایران بازگشتیم ولی متاسفانه جوی که در ایران به وجود آمده بود، به ویژه بین نوازندگان ارکستر سمفونیک و آن چنگ نوازانی که قبلاً در ایران بودند، تماماً باعث شده بود که فرزانه خودش را راحت احساس نمی کرد. حس می کرد قدر کارش دانسته نمی شود. پس از اینکه به خاطر شرایط انقلاب، وضع ارکستر هم بهم خورد تصمیم گرفت که دوباره به خارج از ایران بازگردد و فعالیت های هنری خود را در اروپا ادامه دهد.»

در سال های بعد این علاقه در او به وجود نیامد که برای ادامه فعالیت هایش به ایران بازگردد؟
«راستش این همیشه آرزوی ما بود که دونفری در ایران کنسرت بگذاریم برای فلوت و هارپ. چون واقعاً نوازنده هارپ نبود ولی فلوت نواز ایرانی زیاد داریم. فرزانه در واقع تنها هارپیست ارجمندی بود که ایران به خودش دیده بود. ما برای اجرا در ایران خیلی سعی کردیم ولی هر بار با مشکلات برخورد کردیم.

هر وقت خواستیم برنامه بگذاریم دایم می گفتند سی.دی بفرستید، سالن نیست و … متاسفانه هیچوقت موفق نشدیم و زحمت هایمان به ثمر نرسید. فرزانه هم دیگر به ادامه کار از بابت تدریس در ایران یا نوازندگی فکر نکرد. بعد هم که دیگر موقعیت بسیار خوبی پیدا کرد در اتریش، ازدواج کرد، بچه دار شد و در واقع ماندگار شده بود در اینجا.

ولی همیشه دلش می خواست که هنرش را در ایران در اختیار مردم بگذارد ولی متاسفانه هیچگاه موقعیت به او داده نشد. ایران یک هنرمند بسیار خوب را بدون آنکه شنیده شود و بدانند چه کسی بوده از دست داد.»

به هر رو، فرزانه نوایی پس از ازدواج با خسرو سلطانی، فاگوت‌نواز برجسته ایرانی از نو به اتریش بازگشت. اجرای موسیقی نمایش «لوبیای سحرآمیز» که در نوروز ۱۳۵۹ در تئاتر شهر تهران به صحنه رفت از جمله برنامه‌های مشترک فرزانه و همسرش در ایران بود.

بشنوید این مطلب را از رادیو زمانه

پس از مهاجرت به اروپا، چند سالی به ادامه فعالیت در وین مشغول شدند و در سال ۱۳۶۲/۱۹۸۳ با عزیمت به ایالت فورآرلبرگ در غرب اتریش، تدریس در چند مدرسه موسیقی را آغاز کردند. فرزانه در این سالها ضمن تدریس، رسیتال‌ها و کنسرت‌های بیشماری را با دیگر نوازندگان ایرانی که پس از انقلاب در این منطقه و کشورهای همجوار ساکن شده بودند مانند مهدی جامعی، حسین سمیعیان و سعید تقدسی به اجرا درآورد.

بارها تلاش کرد با تشویق آهنگسازان ایرانی، مجموعه ای از قطعات ایرانی برای چنگ منتشر کند ولی این پروژه هیچگاه عملی نشد. می گفت: «نخستین بار بیست و پنج سال پیش این پیشنهاد را به چند آهنگساز ایرانی دادم ولی یا حرکتی نشده یا اگر شده ناتمام مانده است. متاسفانه ما ایرانی ها ملت بدون پشتکاری هستیم.»

تنها کوشش موفقیت آمیز در این زمینه ظاهراً نواختن قطعه “عصیان” ساخته حسین علیزاده با ارکستر مجلسی شیلتیگهایم بود. قطعه ای که برای چنگ، ارکستر زهی و سازهای کوبه ای نوشته شد و به رهبری ایرج صهبایی در شهر استراسبورگ فرانسه ضبط شد.

در سال ۱۳۷۹/۲۰۰۰ از فرزانه نوایی دو سی.دی. در اروپا منتشر شد. فرزانه در این دو آلبوم علاوه بر همراهی با سعید تقدسی (فلوت) و خسرو سلطانی (پان فلوت) – برای اجرای قطعات کلاسیک – دو اثر از مارسل گرانجانی و کامیل سن سان (برای تکنواز چنگ) را هم اجرا کرد.

آلبوم “ماهور کبیر”

یکی از جالب ترین اجراهای فرزانه نوایی، در آلبوم “ماهور کبیر” کاری از همسرش خسرو سلطانی به گوش می رسد. در این اثر پس از قرن ها تلاش شد برای نواختن چنگ – سازی که مدتهاست از گردونه سازهای ایرانی خارج شده – شیوه ایرانی به وجود آورده شود. فرزانه نوایی در نخستین سال های پس از انقلاب که هوشنگ ظریف در اتریش اقامت داشت نزد این استاد به به فراگیری تار مشغول شد و در آلبوم “ماهور کبیر” تلاش کرد آموخته های خودش از موسیقی ایرانی و موسیقی کلاسیک را در هم بیامزد؛ همراه با کمانچه علی اکبر شکارچی.

فرزندان فرزانه نوایی، کیان و سارا سلطانی نیز در عرصه موسیقی فعالند. کیان در سال گذشته در مسابقات سراسری نوازندگان نوجوان در اتریش، در رشته ویلنسل به مقام نخست دست پیدا کرد.

پیوندهای مرتبط

Greatest Persian Harpist Passes Away In Austria

رادیو زمانه