آروین صداقت کیش
دیدار فرمها در عمل
شش جلد کتاب آموزش ویولن محمد بهارلو که کموبیش شش دهه از نخستین انتشارشان میگذرد به همت پرسیا بهارلو در هیاتی نفیس و به شکل یک مجلد منتشر شده است. همراه کتاب علاوه بر محتوای اصلی کتابهای تالیفشده در دههی ۱۳۳۰ دقیقا با همان نتنویسی و صفحهبندی، مصاحبهها، عکسها و اسنادی از دوران طولانی فعالیت مولف، معلم و نوازندهی ویولن هست که میتواند برای دنبالکنندگان سرگذشت ویولن در ایران جالب و سودمند باشد. همچنین یک سیدی حاوی اجرای قطعات با نوازندگی شاگرد و دختر محمد بهارلو، یعنی همان پرسیا.
سالهاست که بعضی از قطعات ساختهشدهی بهارلو را علاوه بر خودش معلمان ویولن ایرانی در کنار دیگر کتابها و دستورها درس میدادهاند، پس چاپ دوبارهی کتابها آن هم در چنین بستهی یکپارچهای ممکن بوده به کار هنرجویان در این رشته بیاید. اما گذشته از کاربرد آموزشی و مناسب بودن محتوای موسیقایی کتاب برای گذشته یا حال حاضر (امری که سنجش آن از دایرهی دانش من بیرون است)، انتشار آن اهمیت دیگری هم دارد.
کتابهای بهارلو اسنادی از نخستین تلاشهای موسیقیدانان ایرانی برای تعریف و تحدید فرمهای مرسوم در موسیقی دستگاهی است. حاصل تلاشی است که یک موسیقیدان به خرج داده تا از راهی عملگرایانه و البته امروزه نامتداول به تعریف و توصیف فرمها بپردازد. بهارلو علاوه بر این که در ابتدای کتابهای دوم به بعد مقالههای کوتاهی دربارهی فرمها نوشته یا (در یک مورد) از استادش صبا آورده، برمبنای آن دانش توصیفی قطعههایی در هر یک از فرمها ساخته است (مثلا ۱۲ پیشدرآمد هر یکی در یکی از دستگاهها یا آوازها و …). این روش مرسوم که بعضی آهنگسازان اروپایی برای پرداختن به فرمهای معمول در زمان خودشان برمیگزیدند در ایران آن زمان نیز طرفدارانی داشته (مثلا فرامرز پایور و مجموعهی پیشدرآمد و رنگش) اما کمتر نمونهای را در میان طرفدارانش مییابیم که آهنگساز با هدف مشخص کردن حدود و مسایل فرمها دست به ساختن مجموعه آهنگی در قالب آن زده باشد.
به این ترتیب علاوه بر نوشتههای نظری –که در مقایسه با کارهای موسیقیشناختی امروزی اولیه است- میتوان از خلال قطعات به ذهنیت دستکم بعضی موسیقیدانان دربارهی هر کدام از این قالبها پی برد.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
کتاب «گنجینه فرمهای موسیقی ایران» شامل یک کتاب خود آموز ویولن و پنج کتاب در ارایه فرم های موسیقی کلاسیک ایرانی است. دختران محمد بهارلو، کیمیا و ایلیا، عکس ها، مدارک، اسناد، دست نوشته ها، و مطالب مندرج در جراید را راجع به ایشان گرددآوری کرده و به این مجموعه افزوده اند. دختر بزرگ محمد بهارلو، پرسیا، اجرای ویولن شش کتاب حاضر را در سی دی صوتی این مجموعه به عهده داشته است. انتشارات سوره مهر این کتاب را در سال ۱۳۹۵ وارد بازار موسیقی کرده است.
۱ نظر