چکیده
برای اولین بار، این مقاله پژوهشی، بر اساس منابع کتابخانه ای، در زمینه نقش پردازش شنیداری در ارائه جواب آواز موسیقی ایرانی نگارش شده است. جواب آواز که از سخت ترین و زیباترین بخش های هنر موسیقی ایرانی است، از دیرباز توسط نوازندگان و خوانندگان حرفه ای ایران زمین اجرا می شده است. اما در کنار سایر شئون موسیقی ایران، مانند نت نگاری، ضبط و اجرای ردیف های اساتید مختلف، انواع و اقسام تجزیه تحلیل ها از مبانی موسیقی ایرانی، یا گردآوری و تدوین کتب و متد آموزشی برای سازهای مختلف و یا آواز، این مقوله که بسیار مهم و حیاتی است، دارای روش آموزش بنیانی و مدون نمی باشد. در این مقاله پس از مقدمه ای کوتاه درباره جواب آواز، به تعریف اقسام آن پرداخته ایم و با ارجاع به دو اثر، تعریف جواب آواز را کامل کردیم.
سپس دربخش بعدی ابتدا با تعریف علمی جواب آواز و رجوع به یک منبع دانشگاهی در زمینه علوم پزشکی و مرتبط با پردازش شنیداری، به معرفی پارامترهای موثر در فهم موسیقی مانند تربیت و حافظه شنیداری، بسامد، تشخیص سکوت و توانایی تشخیص صداهای اصلی از فرعی برای اجرای جواب آواز پرداختیم. در نهایت نیز به موضوع نیاز به آشنایی دقیق با عروض اشعار آواز اشاره کردیم. در هر بخشی در حد نیاز، مثالهایی از فعالیت های اساتید موسیقی ایرانی ذکر گردیده است.
مقدمه
جواب آواز همواره از سخت ترین و والاترین درجات هنر نوازندگی محسوب می شده است. در طول چرخه حیات هر فرد ایرانی، بارها رخ داده و می دهد، که به آوازی از اساتید موسیقی ایرانی گوش داده باشد که صدای یک ساز، آواز را به صورت عینی و یا با تغییراتی واریاسیون گونه و یا گاهی با ملودی متفاوت ولی نزدیک به آن، همراهی می کند. تبحر و توانایی نوازنده در همراهی آواز، که همان جواب آواز محسوب و نامیده می شود، از موارد بسیار مهم در سطوح بالای نوازندگی ایرانیست.
آموزش جواب آواز، معمولا پس از تدریس ردیف موسیقی ایرانی به هنرجو صورت می گیرد. شیوه ی سینه به سینه ی آموزش موسیقی ایرانی گرچه امروزه به علت وجود انواع و اقسام نت نگاری ها و آوانگاری ها و کتب آموزشی، دیگر مثل گذشته رایج نیست، اما تقریبا تمام اساتید، حتی در دانشگاه ها، جواب آواز را به صورت سینه به سینه یا شنیداری به هنرجو آموزش می دهند، یا لااقل در این راستا تلاش می کنند. اما مشکل اصلی هنرجو، پیدا کردن راهی برای درک مفهوم جواب آواز، اما بدون داشتن یک روش علمی برای صحیح شنیدن و صحیح به خاطر سپردن است. قطعا صحیح شنیدن و تربیت حافظه شنیداری کلید موفقیت در این امر است.
در ابتدا به تعریف انواع جواب آواز می پردازیم.جواب آواز بر سه نوع است. عینی یا بلند، بینابینی یا کوتاه و جواب آواز آزاد. در مورد نخست نوازنده دقیقا آنچه توسط خواننده، خوانده شده است را هم در بخش همراهی و هم در بخش جواب، می نوازد که شیوه مرسوم در دوره قاجار بوده است. در نوع دوم، نوازنده کمی پس از خواننده – چیزی شبیه به کانن – شروع به جواب دادن و همراهی می کند، اما در لحظات سکوت خواننده، نوازنده به بداهه پردازی با رعایت نغمات سه گانه ی شروع، اوج و توقف آواز می پردازد و در این محدوده با وفاداری به ساختار کلی آواز، به بسط و گسترش نیز دست می زند. در نوع سوم، نوازنده به اندازه جملات و گاهی به ملودی و حتی نغمات سه گانه ای که پیشتر عنوان شد وفادار نمی ماند، در برخی نمونه ها آواز و جواب به طور کلی با هم متفاوت هستند.
۱ نظر