محمدرضا آزاده فردر این شماره، قسمت دوم از جلسه دوم کلاسهای مبانی اتنوموزیکولوژی را می خوانید؛ پیاده سازی و ویرایش این نوشته را نسیم احمدیان نوازنده و اتنوموزیکولوگ انجام داده است.
مکاتب اتنوموزیکولوژی
مکتب برلین
به دلیل اهمیت دستگاه‌های ضبط صدا در رشتۀ اتنوموزیکولوژی، اولین مکاتب مرتبط به این رشته احتمالاً تحت تأثیر همین پدیده شکل گرفت. «آرشیو فونوگرام» در برلین مهمترین آرشیو اروپا است که در سال ۱۹۰۰ توسط کارل اشتومف و اوتو آبراهام (Otto Abraham) راه‌اندازی شد و مکتب اتنوموزیکولوژی برلین به نوعی تحت تأثیر تأسیس این آرشیو شکل گرفت. اتنوموزیکولوژیست‌های مکتب برلین بیشتر به تجزیه وتحلیل ساختاری موسیقی‌ها می‌پردازند تا اتنوگرافی فرهنگی که می‌تواند به دلیل سابقۀ طولانی رشتۀ موزیکولوژی در آلمان و اتریش و هم‌چنین وجود آرشیو فونوگرام که محقق را به بهره‌برداری از آثار ضبط شده برای تحقیق سوق می‌داد، باشد.
چهره های اثر گذار در مکتب برلین عبارتند از:
• کارل اشتومف (Carl Stumpf)
• اوتو آبراهام (Otto Abraham)
• کورت زاکس (Curt Sachs)
• هورن‌باستل (E.M. von Hornbostel)
پس از جنگ جهانی دوم، مکتب برلین توسط ماریوس اشنایدر (Marius Karl Alfons Schneider) در کلن احیا گردید و از این رو به نام «مکتب موسیقی‌شناسی کُلن» شناخته شده است.
ماریوس اشنایدر
مکتب آمریکا
نمونۀ آرشیو فونوگرام بعدها (به سال ۱۹۴۸) توسط جرج هرزوگ (که قبلاً دستیار آرشیو برلین بود) در آمریکا پایه‌گذاری شد که به محققین این کشور خدمات زیادی کرد.
با به قدرت رسیدن نازی‌ها در آلمان، اهالی مکتب موسیقی‌شناسی تطبیقی برلین از کار برکنار شدند و بسیاری از آن ها آلمان و اتریش را ترک نموده و به آمریکا مهاجرت کردند که این زمان نقطه عطفی در تاریخ اتنوموزیکولوژی محسوب می‌شود.
جرج هرزوگ
از دهۀ ۱۹۶۰ تحقیق میدانی و کار اتنوگرافی در اولویت اول اتنوموزیکولوژیست‌ها قرار گرفت و تئوری‌های مردم‌شناسی به خدمت آن‌چه اتنوموزیکولوژی که تا پیش از آن موسیقی‌شناسی تطبیقی خوانده می‌شد درآمد. در آمریکا سنت موسیقی‌شناسی تطبیقی و سنت مردم‌شناسی با یکدیگر ترکیب شده و جریان‌های تازه‌ای در این علم شکل گرفت که به مکتب آمریکایی معروف است. مشخصۀ پیروان مکتب آمریکا، زندگی محقق در محل تحقیق، ارتباط مستقیم و چهره به چهرۀ او با نوازندگان محلی و فراگیری نوع زندگی به همراه نوازندگی، خوانندگی و رقص است.
منتل هود، پایه‌گذار
مدرسۀ اتنوموزیکولوژی
در دانشگاه
کالیفرنیا در سال ۱۹۶۰
برخی چهره های اثرگذار مکتب آمریکا عبارتند از:
• آلیس فلچر (Alice Cunningham Fletcher)
• فرانسیس دنزمور (Frances Densmore)
• فرانس بُئاس (Franz Boas)
• هلن رابرتز (Helen Heffron Roberts)
• جورج هرزوگ (George Herzog)
• آلن مریام (Alan P. Merriam)
• منتل هود (Mantle Hood)
مکتب بریتانیا
در مقابل دو مکتب برلین و آمریکا، می توان گفت که مکتب بریتانیا میانه‌رو است. پدر اتنوموزیکولوژی بریتانیا الکساندر جان الیس (Alexander John Ellis 1814–۱۸۹۰) و مهمترین اندیشۀ اثرگذار وی در مورد تفاوت اکوستیک و طبیعت موسیقی است:
«پدیده‌های اکوستیکی بهتر است توسط فیزیک‌دانان مورد مطالعه قرار گیرد تا موسیقی‌شناسان، چراکه افرادی که در فرهنگ شنیداری خاصی با نظام صوتی خاص خود زندگی کرده‌اند اصوات آشنای فرهنگ خود را “طبیعی” قلمداد می‌کنند» (الیس ۱۸۸۵).
یکی دیگر از تفاوتهای اولیه بین مکتب آمریکایی و بریتانیایی موضوع «اصالت» است. در زمینۀ جمعآوری اطلاعات، پژوهشگران آمریکایی حتی آوازهای متأخر را نیز به‌راحتی می‌پذیرند اما بریتانیایی‌ها به دنبال آوازهای قدیمی‌تر به عنوان «آثار با اصالت» هستند.
کتاب «بشر چگونه موسیقایی است؟»
نوشتۀ جان بلکینگ
از دیگر ویژگی‌های مکتب بریتانیا، می‌توان به دخیل کردن موضوعات جامعه‌شناختی به مطالعات اتنوموزیکولوژی تحت تأثیر مستقیم اندیشه های جان بلکینگ اشاره کرد. بلکینگ موسیقی را «اصوات سازمان یافتۀ انسانی» می‌داند.
برخی چهره‌های اثرگذار مکتب بریتانیا عبارتند از:
• الکساندر جان الیس (Alexander John Ellis)
• جان بلکینگ John Blacking)
• پیتر کوک (Peter Cooke)
با وجود همۀ دیدگاه‌ها، تیموتی رایس در زمینۀ آغاز کار اتنوموزیکولوژی، دو دانشمند ایرانی یعنی ابوالفرج اصفهانی صاحبِ الاغانی و ابونصر فارابی صاحب موسیقی‌الکبیر را جزو اولین نویسندگان جدّی این حوزه می‌داند. آثار این دانشمندان بعدها در دست ابن سینا، صفی‌الدین ارموی، قطب‌الدین شیرازی و عبدالقادر مراغی تکوین و تکمیل شد.
۱ نظر