ناهید شجاعیان
گوشه‌ی قرچه
قرچه از نظر حرکت ملودیک گوشه‌ای بسیار ایستاست (فرهت ۱۳۸۶: ۶۱). پس از بررسی روند حرکت نت‌ها و سیر ملودیک این گوشه از دستگاه شور در ردیف سنتور صبا این طور مشخّص می‌شود که گوشه‌ی قرچه در ردیف مورد نظر تنها در محدوده‌ی پنج نت حرکت می‌کند.
در دوره‌ی ابتدایی پایور روند حرکت نت‌ها در ارائه‌ی گوشه‌ی قرچه در محدوده‌ای هشت نتی است و استاد پایور به دلیل استفاده از امکانات ساز سنتور در بیان گوشه‌ها، نیاز به استفاده از محدوده‌ی بیشتری از نت‌ها را در بیان این گوشه نیز احساس کرده‌اند.
باید این طور بیان کرد که در ردیف سنتور صبا (به دلیل خلاصه بودن گوشه‌های دستگاه‌ها) گوشه‌ی قرچه به یک اکتاو نمی‌رسد و تنها دارای بستر صوتی پنج نتی است، در حالی که بستر مدال (بستر صوتی) این گوشه از دستگاه شور در دوره‌ی ابتدایی پایور یک اکتاو است.
گوشه‌ی رضوی
این گوشه از دستگاه شور در ردیف سنتور صبا همچون دیگر گوشه‌های این ردیف کوتاه و مختصر است. در واقع رضوی در ردیف صبا در محدوده‌ی صوتی کوتاهی حرکت می‌کند و صبا تنها از پنج نت (دوی وسط تا سل خط دوّم حامل) در بستر مدال این گوشه بهره برده است. شاید یکی از دلایل این امر آن است که صبا سعی در بیان مفصل و طولانی گوشه‌ها در ردیف خود نداشته است.
در دوره‌ی ابتدایی پایور امّا گوشه‌ی رضوی به شکلی متفاوت بیان شده است. طولانی‌تر بودن گوشه‌ی رضوی در دوره‌ی ابتدایی نسبت به ردیف صبا، همچنین بیان این گوشه در محدوده‌ی هفت نتی، از تفاوت‌های میان این گوشه در دو ردیف مورد نظر است.
گوشه‌ی حسینی
حسینی گوشه‌ای است که دارای هویّت بارز ملودیک است و دلیل آن دارا بودن حرکت ملودیک بالا رونده‌ی این گوشه از دستگاه شور است (فرهت ۱۳۸۶: ۶۱). این گوشه که به نظر می‌رسد از مهم ترین گوشه‌های دستگاه شور است، در ردیف سنتور صبا نسبت به بیشتر گوشه‌های دیگر این دستگاه کمی طولانی‌تر است، که شاید بتوان یکی از دلایل آن را بر اهمّیّت این گوشه و همین‌طور ساختار ملودیک آن دانست.
صبا برای بیان گوشه‌ی حسینی تنها از شش نت استفاده کرده است و محدوده‌ی صوتی این گوشه همچون بسیاری دیگر از گوشه‌ها درردیف صبا به یک اکتاو نمی‌رسد. در دوره‌ی ابتدایی پایور، امّا حسینی دارای گستره‌ی صوتی فراتر از یک اکتاو است، به شکل دقیق‌تر باید گفت بسترصوتی این گوشه در دوره‌ی ابتدایی، یک اکتاو و چهار نت است.
در اینجا نیز روشن است، گوشه‌ی حسینی در دوره‌ی ابتدایی نسبت به ردیف صبا طولانی‌تر است، همچنین بستر صوتی این گوشه‌ی مهم از دستگاه شور، در دوره‌ی ابتدایی در مقایسه با ردیف سنتور صبا گسترده‌تر است.
فرود
«فرود درهمه‌ی دستگاه‌ها نقش مهمّی دارد و شکل‌دهنده‌ی دستگاه است» (فرهت ۱۳۸۶: ۵۴). در حقیقت این طور باید بیان کرد، فرودی که در نقش یک گوشه در انتهای دستگاه قرار می‌گیرد، گوشه‌ها را به گام اصلی دستگاه پیوند می‌دهد و در نقش تمام‌کننده‌ی دستگاه ظاهر می‌شود.
در ردیف صبا فرودی که به عنوان یک گوشه بیان می‌شود به دلیل ساختار و روند ملودیک آن دارای بستر صوتی دو اکتاوی است.
در دوره‌ی ابتدایی با وجود استفاده از امکانات ساز سنتور که پایور در گسترش گوشه‌ها به کار می گیرد، بستر مدال فرود کمتر از ردیف صبا و به یک اکتاو و پنج نت می‌رسد.
۱ نظر