روند تاریخی مبانی موسیقی (۱)

کتاب «سلفژ، تئوری موسیقی، تربیت‌شنوایی، ریتم و دیکته» یک «دوره‌ی جامع» مبانی موسیقی است اما نه آن‌طور که در ایران مبانی موسیقی (منظورم موسیقی کلاسیک غربی است) را می‌شناسیم. ما در ایران اغلب عادت کرده‌ایم مواد مختلف مبانی موسیقی یعنی سلفژ و تربیت شنوایی و دیکته‌ی موسیقی و وزن‌خوانی را به شکل کلاس‌های جداگانه به شاگردانمان درس بدهیم. شاگردها هم عادت کرده‌اند این درس‌ها را حتا پیش معلم‌های مختلفی بخوانند و خیلی وقت‌ها نه همگام و هم‌زمان با هم. از این گذشته بیشتر اوقات وقتی پای تئوری موسیقی و تربیت شنوایی (و به درجات کم‌تری سلفژ و وزن‌خوانی و دیکته) به میان می‌آید تصوری غیر تاریخی‌ از آنها داریم.

مثلاً برای بیشترمان تئوری موسیقی یک مجموعه قواعد اولیه‌ی موسیقی است که از مقدمات نت‌خوانی شروع می‌شود و تا آکوردشناسی می‌رسد و دانستنش هیچ ارتباطی هم به گونه یا سبک موسیقی ندارد. اما ویراست سوم کتاب «سلفژ، تئوری …» (به سال ۲۰۰۵) که نسبتاً به‌تازگی با ترجمه‌ی سینا جعفری‌کیا در دسترس خوانندگان فارسی‌زبان قرار گرفته است کاملاً این تصورهای معمول هنرجوها و هنرآموزها را به هم می‌ریزد و ما را با تلقی به‌روزی از تدریس مبانی موسیقی آشنا می‌کند.

نوشته‌ی مارتا گتزو استاد وقت کالج لیمن در نیویورک یک کتاب مناسب تدریس در دانشگاه یا مراکز حرفه‌ای آموزش است که در قالب ۵۱ درس (احتمالاً قابل برنامه‌ریزی برای دو نیمسال تحصیلی) مواد درسی مبانی موسیقی را با هم تلفیق و همگام کرده است. هر درس یک یا چند نکته‌ی تئوری موسیقی، چند تمرین شنوایی، چند تمرین ریتم، و تمرین‌هایی برای دیکته‌ی موسیقی دارد. به ‌علاوه جابه‌جا نکات تاریخی درباره‌ی فرم‌ها و … و به ندرت هم نکاتی از مترجم می‌خوانیم.

همه‌ی اینها مخصوصاً تمرین‌های سلفژ که با هوشمندی مؤلف غنای موسیقایی بسیاری دارد، به نحوی در کنار هم قرار گرفته که نه‌تنها هنرجو را در راه تبدیل شدن به یک موسیقی‌دان حرفه‌ای یاری می‌کند بلکه حتا به هنرآموزان، بینشی تازه درباره‌ی مبانی موسیقی می‌بخشد.

هم درک تاریخی و هم چیدمان مطالب، از آسان به سخت به قصد همراهی با روند رشد هنرجو را می‌توان در سازمان‌دهی کتاب به روشنی دید. تنها کافی است یک نگاه ساده به فهرست بیندازیم و ببینیم یک کتاب مبانی موسیقی از درسی درباره‌ی مقدمات نت‌نویسی/نت‌خوانی شروع شده و در پایان به درسی درباره‌‌ی نت‌نویسی گرافیکی در موسیقی آلِئاتوری (موسیقی تصادفی) رسیده است.

عنوان بخش‌های اصلی کتاب نیز روند تاریخی کتاب را تا حد زیادی تأیید می‌کند. روندی که با گذر از بخش نخست سیستم تنال (۳۱ درس)، بخش دوم سیستم کروماتیک (۴ درس)، بخش سوم سیستم مُدال (۱۱ درس) و بخش چهارم سیستم آتنال (۵ درس) مبانی موسیقی را تکمیل می‌کند و پرده از همین تفکر تاریخی مؤلف برمی‌دارد.