امیری گیلان مانند امیری غرب، از نغمهی شاهد در اکتاو عبور میکند و مانند امیری تنکابن، یک درجه بالاتر میرود. گسترهی صوتی آن نیز بسیار شبیه به امیریهای غرب (شکل ۳ و شکل ۸) است، با این تفاوت که یک درجه از شاهد به زیر میآید، یعنی یک نغمه (دو)، در ابتدای بستر صوتیاش، بیشتر دارد. «آواز امیریای که در مناطق شرق و جنوبشرقی گیلان خوانده میشود متاثر از آواز امیری مازندران است، اما در مناطق کوهستانی گیلان رنگ و بوی دیگری دارد.» (پورشعبان ۱۳۹۴، ۴۱)
هم در شرق مازندران و هم در غرب آن، اهالی بومی منطقه، مقاومت زیادی در مقابل پذیرش «سبک زندگی» همسایگان خود نشان دادهاند و به شیوهی همسایگان زندگی نمیکنند، همچنین مقاومت زیادی در مهاجرت به این مناطق دارند. مثلا در شرق مازندران، بومیها هرگز موسیقیهای وارداتی را اجرا نمیکنند، اما تحت تاثیر موسیقیهای همسایگان شرقی خود قرار گرفتهاند. در غرب نیز، بومیهای مازندران، موسیقی اصیل گیلانی را اجرا نمیکنند، اما تحت تاثیر آن قرار گرفتهاند، که بیشتر ناشی از ورود اهالی گیلان به مازندران، به منظور کار و یا مهاجرت بوده است تا بالعکس.
این تفاوتهای فرهنگی، در درون مازندران هم بین شرق و غرب وجود دارد، جدای از متفاوت بودن گویش، زبان و ساختار طبیعی و جغرافیایی، سبک زندگی اهالی شرق و غرب مازندران نیز با یکدیگر در برخی موارد متفاوت است. مقایسهی این تفاوتهای فرهنگی نیز میتواند به شناخت ما از آواز امیری دو منطقه، که مهمترین رپرتوار موسیقی هر دو قطب است، کمک فراوانی بکند.
نتیجهگیری
آواز امیری یا تبری، مهمترین موسیقی مازندران است که از شرق تا غرب مازندران، بر اساس سرودههای هجایی امیر پازواری، شاعر افسانهای مازندران، توسط خنیاگران و مردم عادی، در موقعیتهای مختلف، خوانده میشود. پهناوری منطقهی مازندران، باعث تاثیر فرهنگهای موسیقایی مناطق همسایه، در موسیقی این منطقه شده است. در شرق، مجاورت با استان خراسان و ترکمن صحرا، و در غرب، همسایگی با استان گیلان، تاثیرات متفاوتی در موسیقی مازندران و آواز امیری که موضوع اصلی بحث ماست داشته است.جدای از تاثیرات موسیقایی، تفاوتهای زبانی و گویش اهالی شرق و غرب مازندران، نیز در این تمایز بیتاثیر نیست. هر چه از غرب به شرق و یا بالعکس حرکت میکنیم، نوع گویش، نحوهی آواز و نوع زیباییشناسی آن تغییر میکند. به عنوان مثال در شرق صدای خوانندگان در حفرهی بینی تشدید میشود و صدا تودماغی است، در حالیکه در غرب، صدا به طور طبیعی تشدید میشود.
میزان کشش واکههای خنثی در آواز خوانندهی شرقی طولانی تر از غرب است که ناشی از تفاوت لهجه در گویش دو منطقه است. در غرب مازندران اهمیت شعر بیشتر از ملودی است و خواننده کلمات را دقیق تلفظ میکند، اما پایبندی به ملودی، و صرف نظر کردن از تلفظ صحیح برخی واژهها، در جهت حفظ همراهی دقیق با ملودی، در امیری شرق مازندران، به وضوح در آواز خوانندگان مشخص است.
گذشته از این موارد نوعی برخورد مدال متفاوت در آواز امیری دو منطقه دیده میشود. در شرق با دقت زیادی، خوانندگان از نغمهی مشخصی در اوج، عبور نمیکنند و بالاتر نمیخوانند، اما این حساسیت در امیری غرب مازندران دیده نمیشود و برعکس، از درجهی مشخصی بمتر نمیخوانند. گسترهی صوتی امیریهای غرب معمولا از ده نغمه تجاوز نمیکند، در حالیکه امیریهای شرق با چنین محدودیتی مواجه نیستند که نشان دهندهی توانایی و آزادی بیشتر موسیقیدانان شرق مازندران در اجرای موسیقی است.
استفاده از سازهای کمانچه و دوتار در شرق مازندران که از مناطق همسایه وارد شدهاند، در مقابل لل وا، که تنها ساز بومی منطقه ی غرب مازندران است (بدون در نظر گرفتن سازهای کوبهای و خودصداها در کل منطقه)، و همینطور وجود موسیقیهای غیر مازندرانی در شرق، توانایی عملی و ذهنی موسیقیدانان شرقی را بالاتر برده است. از طرفی، مجاورت و گرایش غرب مازندران به موسیقی و فرهنگ گیلان، لطافت و زیبایی بینظیری به امیری غرب مازندران بخشیده که همانطور که اشاره شد، بیشتر ریشه در گویش و زبان مردم این منطقه، و نحوهی مواجههی صحیح آنان با اشعار امیری دارد. با همهی اینها بررسی تفاوتهای جذاب آواز امیری شرق و غرب مازندران، نیازمند توجهات و پژوهشهای بیشتر است.
منابع
احمدی، نبی. ۱۳۹۴. گنجینهی موسیقی مازندران: پژوهشی گسترده در آواهای ماندگار موسیقی مازندران. بابلسر: انتشارات شلفین.
اسماعیل پور، ابوالقاسم. ۱۳۸۰. «ترانههای طبری امیر پازواری و اشعار هجایی ایرانی.» پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی ۸ (۳۲): ۹۹-۱۱۲.
پازواری، امیر. ۱۳۳۷. کنزالاسرار مازندرانی: جلد اول، بسعی و اهتمام برنهارد درن. تهران: بی نا.
پرگاری، صالح. ۱۳۷۵. «نگاهی به جغرافیای تاریخی طبرستان در دو قرن اول هجری.» مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا ۶ (۱۷-۱۸): ۳۳-۵۶.
پورشعبان، حامد. ۱۳۹۴. موسیقی گیلان. رشت: فرهنگ ایلیا.
پهلوان، کیوان. ۱۳۸۸. موسیقی مازندران. تهران: انتشارات آرون.
ــــــ. ۱۳۹۳. فرهنگ گفتاری در موسیقی ایران: استان مازندران. تهران: انتشارات آرون.
دانای علمی، جهانگیر. ۱۳۹۵. موسیقی کار و زندگی در غرب مازندران (تنکابن قدیم). تهران: سوره مهر.
درویشی، محمدرضا. ۱۳۸۴. دایره المعارف سازهای ایران: جلد دوم. تهران: ماهور.
دیلم صالحی، میلاد. ۱۳۹۷. «مسئلهی تغییرات در موسیقی کوهستان غرب مازندران.» پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر.
ستایشگر، مهدی. ۱۳۷۶. نام نامهی موسیقی ایران زمین: شرح احوال موسیقی دانان و موسیقی پژوهان و پژوهشهای موسیقایی جلد سوم. تهران: انتشارات اطلاعات.
شمیسا، سیروس. ۱۳۹۴. آشنایی با عروض و قافیه (ویراست چهارم). تهران: نشر میترا.
فاطمی، ساسان. ۱۳۷۸. «بررسی دو آواز مازندرانی: بحثی درباره وزن فهلویات و اشعار غیر فارسی در آوازهای محلی.» مجله هنر ۱۹ (۴۲): ۱۴۶-۱۶۸.
ــــــ. ۱۳۸۱. موسیقی و زندگی موسیقایی مازندران: مسئله تغییرات. تهران: ماهور.
قائمی، جمشید. ۱۳۸۸. «نگاهی به تاریخ سیاسی-نظامی شهر تمیشه (از ورود اسلام تا هجوم مغولان).» مسکویه دانشگاه آزاد ری ۳ (۱۰): ۱۷۳-۱۹۰
قرسو، مریم، جعفر آقابرارنیا، سیامک جهانگیری. ۱۳۹۶. «شناخت موسیقی کجور.» نشریه اباختر ۹ (۳۱-۳۲): ۲۸۷-۳۰۸.
قلی نژاد، جمشید. ۱۳۷۹. موسیقی بومی مازندران. ساری: انجمن موسیقی مازندران.
کلوانی نیرس، داوود. ۱۳۹۷. «بررسی رپرتوارهای موسیقی غرب مازندران(رویان).» پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
مبشری، لطف الله. ۲۵۳۵. آهنگ های محلی گیلان. تهران: وزارت فرهنگ و هنر- انجمن اشاعه و اعلای موسیقی.
مدنی، سید بیژن. ۱۳۸۹. موسیقی قومی تنکابن. تهران: موسسه فرهنگی هنری آوای مهربانی.
نصری اشرفی، جهانگیر. ۱۳۷۴. موسیقی مازندران. تهران: انجمن موسیقی ایران.
ــــــ. ۱۳۷۶. امیر پازواری از دیدگاه پژوهشگران و منتقدان. تهران: انتشارات خانه سبز.
نبوی تهرانی، مهبد. ۱۳۹۴. «بررسی و معرفی تکنیک های کمانچه نوازی مازندران.» پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
نوری، نظام الدین. ۱۳۹۱. «پیوند شعر و موسیقی مازندرانی.» نخستین همایش ملی تبرستان(گذشته و حال) مقاله ی کنفرانس.
منابع صوتی
اشکوری، سلطان. ۱۳۸۶. موسیقی نواحی ایران۱۶: موسیقی گیلان (امیری). تهران: ماهور. شیار شماره ی ۳ لوح فشرده ی شماره ی ۲.
رضایی، قربانعلی. ۱۳۸۲. موسیقی نواحی ایران۱: موسیقی مازندران (امیری و طالبای شرق). تهران: ماهور. شیار شماره ی ۷ لوح فشرده.
صیادی نژاد، همت. ۱۳۸۲. موسیقی نواحی ایران۱: موسیقی مازندران (امیری غرب). تهران: ماهور. شیار شماره ی ۸ لوح فشرده.
۱ نظر